انبارداری و آفات انباری در کشاورزی بسیار مهم است، چرا که کشاورزی صحیح و اصولی، جزو مواردی است که در تمامی کشور ها باید به آن توجه شود. از ابتدایی ترین مرحله کاشت محصول تا اخرین مرحله که شامل خرید و تهیه محصولات غذایی مثل میوه و سبزیجات است امکان خسارت در محصول وجود دارد و کم کاری در هر بخش از فرایند کشت و کار، جمع آوری محصول، بسته بندی، انبارداری و در اخر پخش بین فروشگاه ها و مغازه های مواد غذایی می تواند تمام زحمات کشاورز را هدر دهد. از این رو هر یک از مراحل دارای ویژگی ها و رعایت اصولی است که ما در این مقاله در رابطه با مشکلات و رعایت اصول بعد از برداشت محصول صحبت خواهیم کرد. با سایت اگری راز همراه باشید تا به مطالعه آفات انباری و شرایط انبار کشاورزی بپردازیم.
انبارداری و آفات انباری در کشاورزی
انبارداری از مهم ترین و اصلی ترین بخش در مرحله بعد از برداشت محصولات کشاورزی است و باید با ایجاد شرایط منحصر به فرد و مختص به هر محصول در نگهداری و مراقبت آن تمام دقت و دانش خود را به کار ببریم. گاهی اوقات بعضی از افراد تصور بر این دارند که انبارداری بسیار ساده بوده و برای همه ی محصولات یکسان است، این در صورتی است که هر محصول بسته به این که گیاه پر آب است یا خیر، چه زمانی محصول برداشت شده، محصول در دسته سبزیجات قرار دارد یا در دسته میوه جات، عمر انبارداری محصول به چه صورت است و… متفاوت می باشد. به طور کلی انبارداری محصولات کشاورزی به علت های زیر انجام می شود:
- مدیریت منابع: مدیریت کردن انبارداری در محصولات کشاورزی در جلوگیری از هدر رفت محصولات کشاورزی کمک می کند.
- حفظ نیاز غذایی: در انبارداری می توان نیاز غذایی را تامین کرد؛ به گونه ای که محصول را در انبار نگهداری کرده تا در زمان مناسب و رسیدن کامل محصول آن را توزیع کنند.
- کنترل و حفظ کیفیت: انبارداری به حفظ کیفیت محصول و نگهداری ارزش غذایی محصولات کمک می کند.
- قیمت محصول: انبارداری می تواند در کنترل قیمت نهایی محصول در بازار و تعادل در آن کمک کند.
- ارسال محصول به کشورهای دیگر (صادرات) : انبارداری محصولات و حفظ ویژگی های آن به مدت طولانی تر تا رسیدن محصول به کشور مقصد باید بدون کاهش کیفیت و کمیت آن انجام شود.
اهمیت انبارداری محصولات کشاورزی
اصلی ترین موضوعی که در نگهداری و انبار داری محصولات قابل توجه است حفظ و نگهداری محصول در انبار است. زیرا محصولات غذایی فساد پذیر هستند یا دچار آفت می شوند. سالانه درصد بالایی از خسارت محصولات در انبار گزارش می شود که این مورد در شرایط قیمت گذاری محصول و تامین غذایی جامعه بشری بسیار اثر گذار است.
انبار نگهداری محصولات کشاورزی در واقع به مکانی گفته می شود که محصولات غذایی مختلف مثل غلات، میوه، سبزیجات و .. در آن برای مدت زمان مشخصی نگهداری می شود و بعد از آن محصولات را در زمان معین وارد بازار می کنند. انبارداری از زمان های بسیار قدیم رایج بوده و به شکل و حالات مختلف انجام می شد. مثل ساختن ساختمان های سنگی و زمینی برای محصولات یا نگهداری برخی از مواد غذایی در کوزه هایی در زیر خاک یا نگهداری محصولات در جاهای سرد و تاریک برای جلوگیری از فساد آن ها.
نگهداری محصولات کشاورزی در انبارهای مدرن و امروزی به صورت فیزیکی یا شیمیایی صورت می پذیرد. در نگهداری فیزیکی، محصولات به کمک سردخانه ها، سرد کردن، خشک کردن و بسته بندی مناسب به صورت فیزیکی نگهداری می شود. در نگهداری شیمیایی از موادی استفاده می شود که دی اکسید کربن در اطراف گیاه حفظ گردد.
استانداردها و شرایط انبار
داشتن انبار مناسب بسیار مهم است و مواردی مثل مکان و محل انبار، نور و دمای انبار، درها و وجود تهویه، فاصله قفسه ها از کف و دیوار و سقف و بهداشت انبار در نگهداری مواد غذایی اثر گذار است. این شرایط به صورت کلی شامل موارد زیر هستند:
- مکان انبار: مکان انبار در تاسیس آن بسیار مهم است. توصیه می شود که انبار در نزدیکی زمین های زراعی یا کارخانجات صنایع غذایی باشد که در طول مسیر، درصد فساد مواد غذایی حمل شده تا انبار یا از انبار به کارخانجات کاهش یابد.
- نور انبار: وجود و حضور نور در انبار باید کنترل شده باشد. نور در انبار می تواند برگرفته از خورشید باشد که به هیچ وجه توصیه نمی شود یا توسط لامپ های مخصوص مانند لامپ های فلورسنت نور مناسب هر محصول تولید شود.
- دمای انبار: دمای انبار در نگهداری محصولات بسیار مهم است که تاثیر مستقیمی بر فساد پذیری محصولات دارد و باید با کمک سیستم های تهویه و فن ها، دمای گرم و مرطوب داخل انبار را تخلیه و حداکثر دمای داخل انبار از بیش از 15 درجه سانتی گراد تجاوز نکند. تهویه هوا به گونه باشد که زود به زود هوای انبار عوض شود.
- مشخصات داخلی انبار: دیوارها و سقف انبار باید متعادل باشد و تا حدود 2 متر دیوارها و کف انبار باید کاشی یا سرامیک باشد که قابلیت شستشو داشته باشد و در برابر حشرات و آفات غیر قابل نفوذ باشند. همچنین سقف انبار دارای رنگ روشن و مجهز به سیستم نور و تهویه باشد.
- طریقه قفسه گذاری: قفسه بندی و فاصله هر طبقه در محصولات مختلف متفاوت است. برخی از محصولات به فاصله بیشتر و برخی از محصولات به فاصله کمتری نیاز دارند. اما به طور کلی فاصله آن به اندازه 5/1 – 2/1 متر در نظر می گیرند. طبقه ها باید ضد زنگ خورده باشند و ارتفاع قفسه ها و کف انبار حدود 40 الی 45 سانتی متر باشد. قفسه ها از کنار دیوار باید حدود 30 سانتی متر فاصله داشته باشد. موادی که در روی قفسه ها گذاشته شده تا سقف طبقه بالایی 30 سانتی متر فاصله داشته باشد تا هوادهی بهتر انجام شود.
- تمام درز ها و خرابی ها و کثیفی های سطح باید بر طرف بشود .
- در هنگام ورود به سالن نگهداری مواد از لباس ها و کفش مخصوص استفاده شود و قبل از ورود ضد عفونی صورت بگیرد.
- بر روی تمام فن ها و توری های هوا از فلس ها و پوشش ها در جهت جلوگیری از ورود حشره و رعایت بهداشت استفاده شود.
- قبل از ورود هر محصول اتاقک را شسته و در صورت وجود آفت یا بیماری اقدام به کنترل آن کنند .
- مواد غذایی را با تراکم بالا در روی قفسه ها قرار ندهید. زیرا احتمال بروز آفت و افزایش رطوبت بالا رفته و موجب فساد و خرابی محصول می شود.
- در صورت هر گونه خرابی و فساد یکی از موارد از محصولات آن را از اتاقک خارج کرده که موجب پخش آلودگی نشود .
- جلوگیری از ورود هر گونه گرما یا رطوبت به محیط
- از نگهداری کارتن و جعبه چوبی در انبار مواد غذایی به خصوص اگر آلوده باشد خودداری کنید.
- مواد غذایی به صورت تفکیک شده در انبار قرار بگیرند.
- از استعمال دخانیات و بقیه موارد که باعث ایجاد آلودگی در انبار می شود خودداری کنید.
آفات انباری
آفات انباری نیز از عواملی است که بعد از شرایط و استاندارد های یک انبارداری مناسب مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. دقت در تمیز بودن و دوری آفات از مواد غذایی مهم و حائز اهمیت است. سالانه حدود یک سوم الی یک چهارم غلات بر اثر حمله آفات انباری از بین می روند. افزایش روز افزون جمعیت سبب شده که علاوه بر کنترل آفت در مزرعه و جلوگیری از خسارت به آن ها، کنترل آفات در انبارداری نیز مورد توجه قرار بگیرد. به آفت موجود در بخش انبارداری، آفات انباری نیز می گویند که دارای انواع مختلف است و هر کدام خسارات مختلفی را وارد می کنند.
مثل آفت انباری سوسک کشیش، آفت سرخرطومی (شپش) گندم، شپشک برنج، بید غلات، شپشه دندانه دار، شب پره هندی، لمبه گندم، سوسک چهار نقطه ای حبوبات، موش و مورچه و برخی عنکبوت ها نیز می باشد. آفات انباری سبب کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی شده که علاوه بر آفات، جوندگان را نیز شامل می شود. این موضوع علاوه بر ایجاد خسارت، باعث کاهش بهداشت محیط نیز شده است. همچنین این آفات زمینه را برای ورود سایر عوامل آلودگی مانند بیماری های قارچی نیز فراهم می کند.
انواع آفات انباری
- آفات انباری اولیه: آفاتی که در سطح درجه یک طبقه بندی شده و از دانه سالم تغذیه می کنند.
- آفات انباری ثانویه: آفاتی که در سطح درجه دو قرار دارند و از دانه های شکسته و آسیب دیده تغذیه می کنند.
خسارت آفات در برخی دانه ها در اثر حمله آفت کاملا پودر شده و از بین می روند. از این رو دانه هایی که در اثر حمله آفات پودر و خرد نمی شوند، دچار کاهش کیفیت و کمیت ظاهری می شوند. در واقع در برخی از آفات اثرات خسارت به گونه ای هست که ظاهر دانه‌ها سالم هستند، اما به دلیل تغذیه آفات از بخش داخلی دانه ها، علاوه بر از بین رفتن پروتئین دانه ها و توخالی شدن دانه، درصد جوانه زنی آن ها را نیز کاهش می یابند. آفاتی مانند سرخرطومی گندم، سوسک دانه غلات، شپشک برنج و بید غلات از جمله مهم ترین آفات انباری هستند.
آفت انباری سوسک کشیش
این آفت یکی از مهم ترین و جدی ترین آفت انباری است. سوسک کشیش در هر مرحله تخم گذاری حدود 500 عدد تخم در بین دانه غلات می گذارد. لارو آن بعد از خروج از تخم وارد دانه های غلات می شود و از نشاسته درون دانه تغذیه می کند. عمر این آفت انباری حدود 2 ماه بوده و بیشتر در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر حضور دارد. خسارت سوسک کشیش در گندم به گونه ای است که از دانه آلوده بوی شیرین مثل عسل به مشام می رسد و به رنگ قهوه ای دیده می شود.
آفت بید غلات
آفت بید غلات نیز یکی از آفات مهم انباری است که لارو آن درون دانه های گندم، ذرت، جو، ارزن و چاودار زندگی کرده و خسارت زیادی به محصول وارد می کند و حدود 14 نسل در سال دارد. لارو این پروانه خسارت خود را در زمانی که محصول هنوز در مزرعه است وارد می کند. این آفت در مرحله لاروی و در درجه اول روی گندم و ذرت، در درجه دوم روی جو، چاودار، ذرت خوشه ای ارزن و به ندرت روی برنج و غلات وحشی نیز زندگی می کند.
خسارت این آفت هم از نظر کمیت و هم کیفیت محصولات رو تحت تاثیر قرار می دهد. لارو ها علاوه بر تغذیه از دانه، فضولات خود را در دانه قرار می دهند و همراه با پوسته های لاروی، تارهایی نیز تنیده و در بعد از تغذیه از دانه فقط پوست دانه باقی می ماند که در نهایت به شدت از ارزش اقتصادی محصول می کاهد.
کنترل و آفت کش های انباری
- گرد رقیق
- پودرهای وتابل
- امولسیون ها
- سموم مایع
- ترکیبات گازی
سموم آفت کش انباری
- نفتالین پارادی کلروبنزن
- فسفین ph3
- سولفور کربن
- دی کلرووس
- اسید سیاندریک hcn
- سیانور سدیم
- اسید سیاندریک خالص
- سیانور کلسیم
نتیجه گیری
رعایت بهداشت و اصول اولیه در محصولات بعد از برداشت و انبارداری بسیار مهم است. زیرا تمام مواد غذایی موجود در انبار همه قابلیت فساد پذیری و یا درگیری با آفت را دارند و در صورت عدم کنترل و دقت نکردن در یکی از موارد تمامی تلاش ها و زحمات کشاورز بر باد رفته و خسارت زیادی به بار می آورد. از این رو با کنترل استانداردهای یک انبار خوب و رعایت بهداشت می توان خسارت را به حداقل رساند و در کنترل کیفیت محصول بیشترین بازخورد را داشت.