نام علمی توت فرنگی Fragaria ananassa می باشد و متعلق به خانواده گل سرخیان و گیاهی علفی و چندساله و کرک دار و دارای استولون می باشد. بیماری های برگی از قبیل لکه برگی ها، سوختگی ها، آنتراکنوز و سفیدک پودری و همچنین بیماری های فیزیولوژیکی روی توت فرنگی شایع هستند و عملکرد محصول را به شدت پایین می آورند. در این مقاله به بررسی بیماری و آفات توت فرنگی می پردازیم.
بیماری های قارچی
سوختگی برگ توت فرنگی
عامل بیماری Diplocarpon earlianum می باشد. هوای گرم و خیس بودن زیاد برگ و درجه حرارت بالا این بیماری را تشدید می کند. رنگ برگ ها قهوه ای یا قرمز رنگ شده و حالت پیچ خورده به خود می گیرد و باعث پوسیدگی قسمت انتهایی میوه می شود.
✅کنترل: استفاده از نشای سالم، حذف علف هرز، استفاده از قارچ کش کاپتان
سوختگی برگ و پوسیدگی میوه
عامل Phomopsis obsurans می باشد. برگ ها در اوایل فصل رویش آلوده و در اواخر فصل در برگ های مسن تر ظاهر می شود. بوته های آلوده ضعیف و دچار ریزش برگ می شوند.
✅کنترل: استفاده از نشای سالم، حذف علف هرز، استفاده از قارچ کش کاپتان
سفیدک پودری
عامل بیماری Sphaerotheca macularis می باشد. این بیماری باعث کاهش رشد بوته ها و کاهش کیفیت میوه می شود. علائم بیماری تمام اندام های هوایی اعم از برگ، گل و دم میوه را آلوده می کند و برگ ها به سمت بالا پیچ می خورند و پودر سفیدک رنگی در کل برگ ایجاد می شود.
✅کنترل: جمع آوری و حذف بقایا آلوده محل زمستان گذرانی، استفاده از ارقام مقاوم، ایجاد نور کافی، استفاده از قارچ کش کاپتان یا قارچ کش های سیستمیک
آنتراکنوز
عامل بیماری Colletotrichum spp می باشد. لکه ها اول بصورت نقاط کوچک و قهوه ای رنگ روی ساقه رونده و دمبرگ ظاهر شده و به مرور این لکه ها بزرگ و باعث شکاف در ساقه و در نهایت مرگ گیاهچه می شود.
✅کنترل: استفاده از بوته سالم، جمع آوری میوه آلوده، استفاده از قارچ کش از زمان گل تا برداشت میوه
پوسیدگی چرمی
عامل بیماری Phytophthora cactorum می باشد. قارچ عامل بیماری خاکزی و بیشتر میوه را آلوده می کند ولی در قسمت های دیگر نیز آلودگی ایجاد می شود و باعث تلخ و نرم شدن میوه می شود.
✅کنترل: استفاده از مالچ پلاستیکی، استفاده از قارچ کش، خاک با زهکش مناسب
پوسیدگی طوقه و ریشه
عامل بیماری Sclerotium rolfsii می باشد. نام دیگر این بیماری بلایت جنوبی است و باعث آلوده کردن ریشه و طوقه و در نهایت مرگ گیاه می شود. این بیماری گیاه را در محل تماس با سطح خاک آلوده می کند. باعث ایجاد لکه های قهوه ای بر روی ساقه یا طوقه زیر سطح خاک می شود.
✅کنترل: رعایت بهداشت زراعی، ضدعفونی خاک قبل از کاشت
کپک خاکستری
عامل بیماری Botrytis cinerea می باشد. از مهم ترین بیماری های توت فرنگی در شرایط گرم و مرطوب است. علائم در گل و میوه ظاهر و باعث نرم شدن بافت میوه و همچنین باعث خشک و مومیایی شدن میوه روی بوته می شود.
✅کنترل: نوردهی و زهکش مناسب، استفاده از قارچ کش، برداشت به موقع، استفاده از مالچ بین ردیف ها
لکه برگی معمولی
عامل بیماری Mycospharerella fragariae می باشد. علائم بصورت لکه های کوچک کروی به رنگ قرمز در سطح فوقانی برگ نمایان می شوند و در اثر رطوبت زیاد بیماری تشدید می شود.
✅کنترل: ارقام مقاوم، رعایت بهداشت زراعی، استفاده از قارچ کش
پوسیدگی میوه بورتیتیس (Bortrytis)
پوسیدگی میوه بورتیتیس یک مشکل برای پرورش دهندگان توت فرنگی در سراسر جهان است. این قارچ در همه جا می تواند به میوه ها قبل یا بعد از برداشت حمله کند. در نتیجه یک توت فرنگی قرمز و آبدار زیبا را در عرض چند ساعت به توده ای غیر اشتها آور و عفونی از کپک خاکستری تبدیل کند. پوسیدگی میوه بورتیتیس به گل های توت فرنگی نیز حمله می کند. در شرایط دمای نسبتا پایین، بین ۱۵ تا ۲۲ درجه سانتیگراد و رطوبت بالا، تا ۸۰ درصد محصول می تواند در اثر پوسیدگی میوه بورتیتیس از بین برود.
پوسیدگی میوه ناشی از موکور
عامل بیماری Mucor mucedo می باشد. این بیماری بیشتر بعد از برداشت ظاهر و در حرارت بالا فعالیت آن کم می شود، علائم بیماری بصورت لکه های آبسوخته و تغییر رنگ یافته بر روی میوه و آبکی شدن آن ظاهر می شود.
✅کنترل: رعایت بهداشت، استفاده از قارچ کش، جمع آوری میوه آلوده
عامل بیماری قارچ، نماتد یا آسیب ناشی از یخ زدن بوته می باشد و باعث سیاه شدن ریشه و عملکرد آن کاهش می شود. علائم ظاهری همانند تنش خشکی باعث کوچک شدن میوه و رنگ پریدگی و پژمردگی می شود.
✅کنترل: استفاده از نشا سالم، اجتناب از خشک شدن ریشه در حین جابه جایی، استفاده از خاک با زهکش و بافت مناسب
پوسیدگی آبکی میوه
عامل بیماری Rhizopus stolonifer می باشد. این بیماری بیشتر در مرحله پس از برداشت و انبارداری اتفاق می افتد و باعث ایجاد لکه های آبسوخته و تغییر رنگ یافته بر روی میوه و آبکی شدن آن می شود. عامل بیماری از طریق زخم وارد میوه می شود.
✅کنترل: رعایت بهداشت در مراحل برداشت و انتقال سریع به سردخانه
بیماری باکتریایی
لکه برگی زاویه دار
عامل بیماری Xanthamonas fragariae می باشد. از رایج ترین بیماری های باکتریایی توت فرنگی است. علایم بر روی اندام های مختلف گیاه ظاهر می شود. در برگ ها لكه های آبسوخته و کوچک در سطح زیرین برگ ایجاد شده که به مرور بزرگ می شوند و با رسیدن به رگبرگ ها به صورت زاویه ای در می آیند.
✅کنترل: استفاده از ارقام مقاوم، استفاده از سموم مناسب
پژمردگی باکتریایی
عامل بیماری Ralstonia solanacearim می باشد. این بیماری در روی نشاءهای توت فرنگی ایجاد می شود، اما گاهی گیاهان بالغ را آلوده می کند. باکتری به تعدادی مشخص از سلول های آوند چوبی نشاء های جوان حمله می کند که در این موارد بافت های پارانشیمی را ترجیح می دهد، در نتیجه حفره های بزرگ ناشی از تجزیه توسط لیزین که مملو از سلول های باکتری هستند تشکیل می شوند. آزمون خروج تراوش شیری رنگ از بافت گیاه می تواند در تشخیص کمک کند.
✅کنترل: کاشت بوته سالم، استفاده از کود نیتروژن در زمان کاشت، ارقام مقاوم، استفاده از آنتی بیوتیک
بیماری های ویروسی
ویروس پیسک توت فرنگی
نشانه های بارز بیماری شفاف شدن رگبرگها، وجود لکه های فاقد مرز مشخص و کوتولگی بوته است. در صورت آلودگی گیاه توسط استرین ویروس با توانایی بیماری زایی شدید، ممکن است یک یا چند برگچه کاملا از بین رفته و پیچیدگی و کلروز ناحیه رأسی ساقه رونده بروز نماید.
✅کنترل: استفاده از ارقام مقاوم و بوته سالم
ویروس رگبرگ نواری
علایم در برگ های اولیه به صورت نوارهای کلروتیک در امتداد رگبرگ اصلی و در دو سطح برگ به وجود می آید. در حالت آلودگی خفیف، رگبرگ ها به صورت شفاف تا زرد رنگ در می آیند.
✅کنترل: استفاده از نشا سالم، مبارزه با شته ناقل
بیماری ناشی از نماتد
نماتد شاخساره
عامل بیماری A. ritzemabosi Aphelenchoides faragar می باشد. بوته های آلوده کوتوله و دارای رشد اندک بوده، اندازه برگ های جوان کوچک تر از معمول است که به رنگ متمایل به قرمز در می آید. برگچه ها به طرف بالا پیچ خورده به صورت دندانه دار و مضرس در می آیند و نوارهای خاکستری تا سیاه رنگی در محل تغذیه نماتد به وجود می آید. ساقه رونده غالبا کوتاه تر بوده و بوته آلوده میوه کمتری تولید می کند. بدشکلی جوانه ها و گل از دیگر علایم است.
✅کنترل: استفاده از ارقام مقاوم، تیمار حرارتی با آب گرم، نشا سالم و سم پاشی با پاراتیون
نماتد ریشه گرهی
عامل بیماری Meloidogyne spp می باشد. این نماتد به شدت خسارت زا بوده و گاهی اوقات بوته توت فرنگی را از بین می برد یا اینکه روی رشد و عملکردمحصول تأثیر به سزایی می گذارد. نماتد ریشه گرهی به ویژه در زمان خشکی هوا خسارت بیشتری وارد می کند. این نماتد در خاک های سنگین خسارت کمتری دارد.
✅کنترل: آزمایش خاک قبل از کشت،ارقام مقاوم ،ضدعفونی خاک
نماتد مولد زخم ریشه
عامل بیماری P. pratensis 9 P. penetrans Pratylenchus coffeae is slow Jobs می باشد. علایم عمومی شامل کوتولگی، زردی، کاهش رشد و کوچک شدن برگ ها می باشد. خسارت شدید در دما و رطوبت بالا و حاصلخیزی پایین خاک به وجود می آید. مشخصه بارز وجود لکه ها یا زخم های نکروزه بر روی ریشه است؛ لکه های اولیه کوچک و قهوه ای رنگ بوده که ضمن تخریب لایه کورتکس ریشه، موجب کاهش رشد آن می شود.
✅کنترل: جلوگیری از وارد شدن هرگونه تنش به گیاه، تیمار با آب گرم
نماتد خنجری
عامل بیماری Xiplinema spp می باشد .این نماتدها انگل سطحی ری شه بوده که به عمق چهار تا پنج سلولی اپیدرم و کورتکس رخنه کرده و سبب ایجاد زخم های قهوه ای متمایل به قرمز در روی ریشه می شوند. این نماتدها نیز گاهی باعث ایجاد گال های انتهایی در نوک ریشه ها می شوند که شبیه گالهای ایجاد شده توسط گونه های Meloidogyne می باشند.
✅کنترل: تیمار حرارتی ،تقویت رشد گیاه ،کوددهی مناسب
آفات مهم توت فرنگی
آفات مهم گلخانه ای را میتوان در دو گروه تقسیم بندی کرد که شامل آفات عمومی و آفات اختصاصی هستند که در ادامه شما را با مهم ترین آفات توت فرنگی آشنا خواهیم کرد.
شته توت فرنگی
شته ها حشراتی با بدن نرم و به شکل قطره اشک می باشند که یک الی چهار میلی متر طول دارند. بسته به سن و تغذیه ممکن است دارای بال یا فاقد بال باشند. شته ها بسته به گونه و منابع غذایی در دسترس، رنگ های مختلفی، سبز روشن تا تیره، زرد، سیاه یا قرمز دارند. شته ها به صورت مجتمع و بیشتر بر روی شاخساره های جدید، گیاهچه ها و برگهای باز نشده زندگی می کنند. اغلب بدون بال بوده اما می توانند فرمهای بالدار نیز به وجود آورند که به واسطه آن، آلودگی ها به قسمت های بیشتری پخش شود. شته ها قطعات دهانی بلند و باریک به نام استایلت دارند که برای سوراخ کردن بافت های گیاهی نازک و مکیدن شیره گیاهی کاربرد دارد.
✅کنترل: استفاده از سمومی مانند مالاتیون، دیازینون و …..استفاده کنید.
سن لیگوس
پوره سن لیگوس با تغذیه از شیره غذایی موجود در میوه های توت فرنگی، باعث شکل دهی به آنها و ایجاد حفرات روی سطح میوه می‌شود. این آفت می‌تواند باعث خسارت جدی در محصول شود و در صورت عدم کنترل مناسب، می‌تواند به خسارت 100 درصدی در محصول و در نتیجه عدم قابلیت فروش محصول منجر شود.
کنترل
برای کنترل سن لیگوس می توان از روش های فیزیکی مانند استفاده از تله های چسبنده، جمع آوری دستی آفات و استفاده از پوشش های محافظ برای میوه ها استفاده کرد. همچنین، استفاده از روش های کنترل مدیریتی مانند تناوب کشت و انتخاب گونه های مقاوم به سن لیگوس نیز می تواند موثر باشد. همچنین، برای پیشگیری از بروز بیماریهای قارچی و باکتریایی در توت فرنگی، می توان از روش های مانند استفاده از کودهای ارگانیک و مواد آلی، ارتقای سیستم ایمنی گیاه با استفاده از محرک های رشد گیاهی و افزایش تهویه و تهویه مناسب مزرعه استفاده کرد.
تریپس
تریپس ها حشراتی به طول دو تا چهار میلی متر و عرض یک میلی متر بوده که از گیاهان زیادی تغذیه می کنند و در مواردی ناقل ویروس هایی چون لکه نکروتیک گل حنا و پژمردگی لکهای گوجه فرنگی از بوته ای به بوته دیگر می باشند. تریپس ها دارای قطعات دهانی زننده – مکنده می باشند که با سوراخ کردن سلول های اپیدرمی و پارانشیمی و بیرون کشیدن محتویات سلولی، تغذیه خود را انجام می دهند و منجر به بروز لکه های کلروزه خاکستری یا نقره ای رنگ مشخص روی اندام های آلوده گیاه می شوند.
تریپس ها علاوه بر تغذیه مستقیم که باعث کاهش بافت فتوسنتزی گیاه و همچنین بدشکلی و کاهش زیبایی گیاهان زینتی می شوند، به عنوان ناقل بیماری های ویروسی مطرح می باشند.
تریپسها متعلق به راسته Thysanoptera می باشند. این راسته دارای بیش از ۵۰۰۰ گونه است که نصف آنها گیاهخوارند، ولی فقط تعداد معدودی باعث بروز آسیب اقتصادی در گیاهان گلخانه ای می شوند. تریپس های بالغ حشراتی ریز (به طول یک یا دو میلی متر) با بدن باریک و بالهای زایده دار هستند. رنگ بدن از زرد کاهی تا قهوهای متغیر است. آنها با قطعات دهانی زننده – مکنده تغذیه کرده و موجب بدشکلی برگها و گلها می شوند. گاهی حتی با ذره بین نیز، شناسایی گونه تریپس مهاجم امکان پذیر نیست.
✅کنترل آن به دلایل زیر بسیار مشکل است:
- اندازه کوچک تریپس ها
- دامنه میزبانی گسترده
- قدرت باروری بالای ماده ها
- چرخه زندگی کوتاه
- عدم تغذیه از آوندهای آبکش
- بروز مقاومت به حشره کش ها
کنه
کنه های زیان آور گیاهی با فرو بردن قطعات دهانی زننده به داخل گیاه و مکیدن شیره گیاهی تغذیه می کنند. آنها بسیار ریز بوده و ردیابی شان مشکل است. به طور کلی چهار گروه از كنه ها در گلخانه اهمیت دارند:
- كنه های تارتن (spider mites)
- کنه های تارتن دروغین (false spider mites) که گاهی کنه های تخت (flat mites) خوانده می شوند.
- کنه های پهن و سیکلامن (broad and cyclamen mites)
- كنه های اریوفید (eriophyid mites)
✅کنترل: شما می توانید از سموم کنه کش بازار مثل آبامکتین استفاده کنید و محیط را مقداری خنک تر کنید با نظر کارشناس مربوطه
شپشک
چهار گروه از شپشک ها شامل شپشک های آرد آلود، شپشک های سپردار، شپشکهای نرم و شپشک های ریشه در عمدتا گلخانه های گیاهان زینتی دیده می شوند. شپشکها با تغذیه از شیره گیاهی به وسیله قطعات دهانی زننده – مکنده به طور مستقیم به گیاه آسیب می رسانند. این آفات علایمی نظیر زرد شدن برگ ها، پژمردگی و کوتولگی گیاهان را ایجاد می کنند. به علاوه، شپشکهای آرد آلود مایع شفاف و چسبناکی به نام عسلک ترشح نموده که محیط مناسبی برای رشد قارچ های عامل کپک سیاه محسوب می شود. شپشک ها به تعداد فراوان در محل اتصال دمبرگ به ساقه، سطح زیرین برگها، انتهای ساقه ها و زیر غلاف برگ برخی از گونه های گیاهی تجمع می یابند.
✅کنترل شما میتوانید از سمومی مانند کنفیدر، دیازینون، دلتامترین و …استفاده کنید.
زنجرک
زنجرک ها با قطعات دهانی زننده – مکنده از آوندهای چوبی، آبکش و یا هر دو تغذیه می کنند. پیسک سفید رنگ متراکمی (نقاط سفید ریز) در سطح رویی برگ های گیاهان گلخانه ای دیده می شود که تا حدودی شبیه خسارت كنه است. سایر علایم شامل بدشکلی برگ، سبز ردی (کلروز)، کوتولگی بوته، قهوه ای و نکروز شدن برگها است. زنجرک های جوان و بالغ و پوسته های جلداندازی معمولا در سطح زیرین برگ های آسیب دیده وجود دارند؛ در حملات شدید برگها کاملا سفید می شوند. پامچال بسیار حساس است ولی گوجه فرنگی و بسیاری دیگر از گیاهان زینتی نیز به طور معمول مورد حمله قرار می گیرند.
✅کنترل
برگ های آلوده مسن را به منظور کاهش تعداد تخم و پوره ها حذف نمائید و اندام ها و رشد جدید را با محلول پاشی یا گردپاشی یک حشره کش مناسب طی دو الی سه نوبت به فواصل هر دو هفته يكبار محافظت نمائید.
راب یا لیسک
حلزون های ساده و بدون صدف که به بسیاری از گیاهان زینتی و سبزی و حتی قارچ های خانگی خسارت می زنند. این جانوران علاوه بر تغذیه از برگ های توت فرنگی از میوه آن نیز تغذیه و در درون آن حفره های عمیقی ایجاد می کنند.
طول بدن آنها حدود ۳۰-۴۰ میلی متر و در گونه های مختلف به رنگ های تیره، قهوه ای سیاه تا نارنجی می باشند. هر جانور ماده حدود ۳۰۰ تخم می گذارد. این جانوران شب فعال بوده و در روز های گرم و آفتابی در پناهگاه های مختلف استراحت می کنند. شرایط رطوبتی از عوامل مهم توسعه و فعالیت راب ها می شد.
✅کنترل
- جمع آوری و حذف این جانوران به طور مکانیکی در کاهش جمعیت و خسارت آنها موثر است.
- ماکیان از مهم ترین شکارچیان این جانوران محسوب می شوند.
- کاربرد طعمه مسموم به میزان ۲-۳ درصد از سم متالدهید ( ۳ کیلوگرم + ۱۰۰ کیلوگرم سبوس + ۶۰ لیتر آب) و عمل طعمه پاشی هنگام غروب در فواصل ۳۰ سانتی متری پای بوته ها در بهار و اوایل پاییز می توان استفاده کرد.
جمع بندی
اولین قدم در نبرد با بیماری و آفات، انتخاب گیاهان مقاوم است. اقدامات دیگر برای به حداقل رساندن بیماری ها در باغات سبزیجات شامل تمیز نگه داشتن مزرعه از آلودگی، استفاده از روش آبیاری مناسب و کوددهی گیاهان، تناوب محصولات زراعی و استفاده از بذرهای بدون بیماری و استفاده از آفت کش های مربوطه است.