انواع آفات و بیماری چغندرقند و راه کنترل آن
مقدمه
حدود 30 درصد شکر مورد نیاز جهان، توسط زراعت چغندر قند و مابقی آن از نیشکر تامین می‌گردد. چغندر قند یکی از محصولات کشاورزی مهم و استراتژیک در کشور ماست که برجسته‌ترین کاربرد آن، در صنعت تولید شکر است. در ایران، استان خراسان با 7/35 درصد از کل سطح زیرکشت کشور، در جایگاه نخست قرار دارد که به صورت صنعتی کشت میشود.در این مقاله نکات مهم پرورش و آفات و بیماری ها چغندرقند و علف‌های هرز، معرفی و روش‌هاي مناسب براي کنترل و مدیریت آنها، ارائه میشود.
گیاه شناسی چغندر قند
چغندر قند یک گیاه دوساله است. در سال اول زراعت آن، برگ‌هاي سبز و براق با دمبرگ قوي تولید می‌گردند. طی سال اول، ریشه متورم شده و در آن ساکارز تجمع می‌یابد. در سال دوم، گیاه طی تحمل استرس سرما (یا طی بهاره نمودن در دماي 5 تا 10 درجه سانتی‌گراد)، تحریک به ایجاد ساقه و گلدهی شده و تکامل بذر انجام میشود.
چغندر قند یک میزبان جذاب برای بسیاری از آفات و بیماری‌هاست و حفاظت مؤثر در برابر بیماری‌های برگی و علف هرز، نقش مهمی در عملکرد این گیاه دارد. تاکنون، 170 گونه حشره زیان‌آور از مزارع چغندر قند کشور گردآوري شده است کـه حـدود 20-10 گونه از این حشرات، آفات کلیدي چغندر قند محسوب می‌شوند.
انواع چغندرهای زراعی
چغندر (L. Beta vulgaris) گیاهی از خانواده‌ی Chenopodiacea می‌باشد که مانند سایر اعضای این خانواده، در مقابل تنش شوری مقاومت مناسبی دارد. چغندرهای زراعی از نظر کشاورزی در 4 گروه شامل چغندر برگی، چغندر باغی (لبویی)، چغندر علوفه‌ای و چغندر قند قرار می‌گیرند.
چغندر برگی شامل دو نوع چغندر اسفناجی (با مصرف برگ پخته) و چغندر سوییس چارد یا کلم دریایی (مصرف به عنوان سالاد و سبزی) می‌باشد. چغندر باغی با ریشه و دمبرگ قرمز به عنوان سبزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و چغندر علوفه‌ای با تنوع زیاد، توسط دام مصرف میشود.
بهترین زمان کاشت چغندر قند
چغندر قند به صورت پاییزه و بهاره کشت میشود. تاخیر در تاریخ کشت، منجر به کاهش عملکرد میشود.
کشت بهاره: از اوایل اسفند تا اردیبهشت ادامه دارد.
برداشت بهاره: اواخر شهریور تا پایان آذر
کشت پاییزه: اواخر شهریور تا اوایل آذر
دوره‌ی برداشت پاییزه، کوتاه‌تر از برداشت بهاره است و در اقلیم‌های گرم، به دلیل سازگاری چغندر قند نسبت به طیف وسیعی از شرایط آب و هوایی، کاشت چغندر قند پاییزه پیشنهاد میشود.
آفات مهم چغندر قند
طوقه برها ازراسته بالپولکداران (Lep.: Noctuidae)
از جمله آفات مهم هستند که بخصوص در ابتدای فصل، خسارت شدیدی به بوته‌های جوان می‌زنند.طوقه‌برها در تمام مناطق چغندرکاری کشور (کرمانشاه، مازندران، گیلان، آذربایجان غربی و خراسان) فعالیت می‌کنند.
✅خسارت لاروها با تغذیه از قاعدهی دمبرگ و طوقه ریشه، باعث قطع ارتباط ریشه و اندام هوایی و در نهایت، خشکیدگی گیاه می‌شوند.
✅مدیریت
- کشت زود هنگام (حفظ بوته از حمله نسل اول)
- تقویت گیاه
- مبارزه مکانیکی-زراعی (خارج کردن لارو و شفیره از خاک)
- طعمه مسموم و سم‌پاشی
برگخوارها ازراسته بالپولکداران (Lep.: Noctuidae)
از مهمترین آفات چغندر قند می‌باشد و با نام‌های رهه، لهه، راهو، منجه،کوخ، قورت، کارادینا هم شناخته میشود.
✅خسارت لارو، برگخوار است و تغذیه به‌صورت دسته جمعی از سطح زیرین برگ آغاز میشود. دسته لاروها برگ را توری می‌کنند و در ادامه، تمام قسمت‌های برگ را می‌خورند. حتی گاهی سر ریشه‌ها را نیز مورد تغذیه قرار می‌دهند و بوته خشک میشود.
با تکامل گیاه از وضعیت دو برگی به 6 برگی، تغذیه لاروها کاهش پیدا می‌کند؛ به‌طوری‌که از هر لارو 2 بوته به 4 لارو یک بوته می‌رسیم. ظاهر زمین خسارت دیده، مشابه زمینی است که دچار تگرگ شده است.
✅مدیریت
- پایش از طریق تله‌های فرمونی
- شخم عمیق، وجین در مرحله‌ای که آفت تخم است.
- تقویت گیاه
- کنترل بیولوژیک: استفاده از زنبورهای پارازیتوئید تخم و لارو،BT، نماتدهای بیماگر
- استفاده از حشره‌کش‌هایی شیمیایی
لیتا یا بید چغندر قند ازراسته بالپولکداران (Lep.: Noctuidae)
یکی از آفات مهم چغندر قند در کشت بهاره است که در تمام مناطق کشت چغندر قند فعال است و در مناطقی که تابستان گرم‌تری دارند، خسارت شدیدی به بار می‌آورد.
✅خسارت لاروهاي سن اول و دوم در نسل اول، بیشتر از کناره‌هاي برگ تغذیه می‌کنند و باعث پیچش آنها و سیاهی برگ‌ها می‌شوند. لاروهاي سنین بالاتر، از جوانه مرکزي و انتهاي دمبرگ‌ها تغذیه می‌کنند. تغذیه لاروها علاوه بر اینکه کمیت و کیفیت محصول را پایین می‌آورد، بستر را برای ورود بیماری به گیاه آماده می‌سازد.
✅مدیریت
- مبارزه مکانیکی- زراعی: جمع‌آوری بقایا، از بین بردن علف هرز، شخم عمیق پس از برداشت، شخم پاییزه، کشت زودهنگام و به‌موقع، رعایت تناوب، یخ آب زمستانه
کک چغندر قند از راسته سخت بالپوشان (Col.: chrysomelidae)
این کک، تنها به عنوان آفت چغندر قند محسوب میشود. در اکثر مناطق کشور، خصوصا در اوایل فصل خسارت وارد می‌کند.
✅خسارت بخش اصلی خسارت، مربوط به حشرات کامل نسل زمستان گذران است. این آفت با تغذیه از برگ‌هاي جوان، سوراخ‌هاي گرد و نامنظم با لبه‌هاي خشکیده و قهوه‌اي‌رنگ ایجاد می‌کند و گاهی با شدت گرفتن فعالیت آفت و تشکیل سوراخ‌های بزرگ روی برگ، کشاورزان مجبور به واکاری می‌شوند. اهمیت خسارت این آفت با بزرگ شدن بوته‌ها کاهش می‌یابد. لاروها معمولاً در خاك فعال بوده و از ریشهی بوته‌ها تغذیه کرده و خسارت قابل توجهی ندارد.
✅مدیریت
- پایش و ردیابی با استفاده از چسب زرد
- هراکشت
- خودداری از کشت متوالی در یک زمین، آبیاری مرتب، از بین بردن علف‌های هرز اطراف زمین
- ضدعفونی بذر
- استفاده از سمومی شیمیایی
سرخرطومی ها
خرطوم بلند چغندر قند از راسته سخت بالپوشان (Col.: chrysomelidae)
✅خسارت با تغذیه از برگ‌ها و دمبرگ‌ها، باعث خالی شدن قسمت داخلی دمبرگ‌ها و پژمردگی و زردی برگ‌ها، کاهش رشد رویشی و وزن ریشه و نهایتا کاهش عیار چغندر قند میشود. دمبرگ‌هاي آلوده، قهوه‌اي و سیاه‌رنگ شده و به راحتی شکسته می‌شوند. خرطوم بلند چغندر قند در دو مرحله حشره کامل و لارو خسارت می‌زند.
✅مدیریت
- مبارزه مکانیکی-زراعی: شخم عمیق پس از برداشت، یخ آب زمستانه و حذف علف‌هاي هرز میزبان، آبیاري منظم و به‌موقع، شخم عمیق پس از برداشت محصول ،کشت زود هنگام
- استفاده از سمومی شیمیایی
خرطوم کوتاه چغندر قند از راسته سخت بالپوشان (Col.: chrysomelidae)
✅خسارت حشرات بالغ، برگخوار و لاروها از ریشه تغذیه می‌کنند. لاروها در ابتدا از برگ تغذیه می‌کنند و پس از افتادن از بوته در خاك، بـه ریشه حمله کرده و گاهی اوقات، قادر به نابودي کل بوته می‌شوند.
✅مدیریت
- مبارزه مکانیکی-زراعی: شخم عمیق پس از برداشت، کم کردن فواصل آبیاري، عدم کشت در زمین‌هاي شنی که آب را خوب نگه نمی‌دارند، حذف علف‌هاي هرز میزبان، کشت زود هنگام
- تقویت گیاه
- استفاده از سمومی شیمیایی
شته ریشه چغندر قند از راسته جوربالان (Hom.: Pemphigidae)
✅خسارت با تغذیه از شیره گیاهی ریشه، به گیاه خسارت می‌زند و باعث زردي بوته و کاهش عملکرد و میزان قند موجود در ریشه‌ها میشود.
✅مدیریت
- مبارزه مکانیکی-زراعی: جمع آوری بقایا، از بین بردن علف‌های هرز، تناوب کشت با گیاهان غیرمیزبان، کود شیمیایی مناسب، آبیاری منظم
- تقویت گیاه
لیتای چغندرقند
این آفت برخلاف سایر شب‌پره‌هایی که یاد شد، علاقه فراوانی به برگ‌های در حال تشکیل و میانی چغندر دارد. این شب‌پره با تغذیه از این برگ‌ها سبب ازبین‌بردن مریسم و اختلال در رشد بوته‌های چغندر میشود. در محل تغذیه این آفت اندام‌هایی شبیه به تار عنکبوت همراه با فضله‌های آفت نیز مشاهده میشود. نام علمی این آفت مهم Scrobipalpa ocellatella و تقریباً در نواحی گرمسیرتر بیشتر و طغیانی‌تر دیده میشود. از آنجایی‌که لاروهای این آفت به قسمت‌های میانی بوته حمله‌ور میشود، مبارزه با آنها اندکی دشوارتر است و بهتر است به‌محض مشاهده آنها در مزرعه سم‌پاشی با سمومی نظیر فن والریت، سایپرمترین، فوزالن و یا دیازینون انجام شود.
شب پرههای زمستانه يا كرم طوقه بر (Cutworms)
طوقه برها ميتوانند عاملهاي زيان آوري براي گياهچههاي چغندرقند به شمار آينـد. بـا توجه بـه كنـدي اسـتقرار گياهچـههـاي چغندرقنـد در آغـاز رشـد، فعاليـت تغذيـهاي اينهـا مـيتوانــد ســريع رخ داده و از شــمار بوتههــا بــه شدت بكاهــد. در ايــران گونــه غالــب A.segetum است كه 95 درصد جمعيت را تشكيل ميدهد.
گونههاي شب پـره زمـستانه از بـين گياهـان زراعـي بـه چغندرقنـد، ذرت، پنبـه، گوجـه فرنگي، خيار، كدو، سيبزميني، سويا، بادمجان، هويج، گندم پاييزه، كنجد و انواع گياهـان خانواده كدوئيان، علف‌هاي هرز و حتي جوانه مو حمله ميكنند.
لاروها از برگ، طوقه و ساقه گياه ميزبان تغذيه ميكنند. لارو تازه تفريخ شده در آغـاز تغذيه كمي داشته و پس از پوست انـدازي بـه خـاك مـيافتـد و پـاي بوتـه از طوقـه تغذيـه ميكند كه منجـر بـه طوقـه قطـع آن شـده و بوتـه خـشك مـيشـود .
شته سیاه
شته سیاه یکی از مهمترین آفاتی است که می‌تواند بر روی بسیاری از گیاهان تاثیر بگذارد. این حشره کوچک با طول حدود ۲ تا ۳ میلی‌متر، در شکل بالغ خود با رنگ سیاه و بدنی باریک و بلند شکل می‌گیرد. شته سیاه غالباً در مناطق گرم و خشک پراکنده شده است و به نظر می‌رسد که در مناطقی با دمای بالا و رطوبت نسبی پایین بهتر رشد می‌کند.
استفاده از سموم شیمیایی یکی از روش‌های کنترل شته سیاه است. اما باید توجه داشت که استفاده از سموم می‌تواند برای محیط زیست و حشرات مفید دیگر نیز مضر باشد. بنابراین، استفاده از روش‌های بیولوژیکی و یا روش‌های غیرشیمیایی نیز مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال، استفاده از حشرات کنترل کننده مانند زنبورهای پارازیتوئید و کاربرد مواد طبیعی مانند روغن نیمه‌سفیده و آبسیارهای گیاهی می‌تواند به عنوان روش‌های غیرشیمیایی کنترل شته سیاه مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین، برای جلوگیری از آسیب دیدن گیاهان به دلیل حملات شته سیاه، می‌توان از روش‌های پیشگیری مانند انتخاب گونه‌های مقاوم، نظم دهی به فضای کشت و کاشت نوبت دوم گیاهان مختلف استفاده کرد. همچنین، به دنبال کنترل بیولوژیکی شته سیاه، استفاده از پلانت فود می‌تواند به عنوان یک راهکار مفید برای کنترل این آفت مورد استفاده قرار گیرد.
بیماری‌های چغندر قند
- بیماری های قارچی
مرگ گیاهچه چغندر قند
عامل بیماری : Rhizoctonia solani
یکي از مهم‌ترين بيماري‌هاي چغندر قند است که خسارت‌هاي اقتصادي زيادي به توليدکنندگان اين محصول وارد مي‌کند.
✅خسارت علائم به صورت از بین رفتن گیاهچه و آلودگی مزمن ریشه ایجاد میشود.
✅مدیریت
- استفاده از خاک با بافت درست و مناسب
- رعایت بهداشت در آبیاری، استفاده از ادوات و…
- از بین بردن علف هرز
- کشت در مزارع بدون سابقه بیماری
- استفاده از بذور سالم (ضدعفونی بذر با قارچ‌کش)
- رعایت تاریخ کشت مناسب
- کاشت عمیق بذر
پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه چغندر قند
عامل بیماری: قارچ های Rhizoctonia solani – Rhizoctonia crocorum
✅خسارت پژمردگی ناگهانی و زردشدن برگ‌ها همراه با زخم‌های قهوه‌ای تیره در قاعدهی دمبرگ‌ها، پوسیدگی ریشه و تغییر رنگ از قهوه‌ای تا سیاه رنگ که معمولاً از ناحیه‌ی طوقه شروع و تا انتهای ریشهی اصلی ادامه می‌یابد. ظهور شانکر یا شکاف‌های عمیق در ناحیه‌ی طوقه و در کناره‌های ریشه‌های بیمار، که موجب کاهش کیفیت و تراکم بوته میشود.
✅مدیریت
- رعایت بهداشت در آبیاری، استفاده از ادوات و…
- از بین بردن علف هرز
- استفاده از ارقام مقاوم
- استفاده از بذور سالم (ضدعفونی بذر با قارچ‌کش)
- کوددهی مناسب
- تناوب 3-5 ساله
سفیدک پودری چغندر قند
عامل قارچ Erysiphe betae
✅خسارت ایجاد پوششی سفیدرنگ بر روی اندام‌های هوایی در چغندر قند، بخصوص برگ‌ها، که با نزدیک شدن به پایان فصل، شاهد نقاط سیاه‌رنگی هستیم که همان آسکوکارپ‌های قارچ هستند.
در اثر این قارچ، گیاه شادابی خود را از دست می‌دهد و این پوشش سفیدرنگ باعث کاهش میزان فتوسنتز در گیاه میشود.
✅مدیریت
- حذف علف هرز
- تهویه مناسب
- نوردهی مناسب
- هرس اندام‌های درگیر شده و حذف بیمارگر
- استفاده از ارقام مقاوم
- آبیاری مناسب و به اندازه
- استفاده از سموم شیمیایی
- بیماری های باکتریایی
پوسیدگی و نکروز آوندي باکتریایی چغندر قند
عامل بیماری: Pectobacterium betavascularum
این عامل بیماری‌زا که در مناطق گرم از جمله مخرب‌ترین بیماری هاست، باعث پوسیدگی نرم و سیاه در دمبرگ و نکروز آوندی غده چغندر قند میشود.
✅خسارت نمایان شدن علائم، گاهی فقط محدود به ریشه است و گاهی به اندام‌های هوایی راه پیدا می‌کند.سبب پوسیدگی شدید بافت آوندی دمبرگ و ریشه می‌گردد.دسته‌جات آوندی ریشه‌ها تغییر رنگ یافته و بافت آوندی نکروزه میشود.باعث ایجاد رگه‌های سیاه‌رنگ روی برگ میشود که می‌تواند در طول رگبرگ ادامه پیدا کند.
✅مدیریت
- استفاده از ارقام مقاوم
- کشت زودهنگام
- تنظیم فاصله کشت
- جلوگیری از ایجاد صدمه‌ی فیزیکی به گیاه
- استفاده از کود مناسب
نماتد های مهم انگل چغندر
نماتد سیست چغندر قند
عامل بیماری: نماتد Heterodera schachtii
این عامل مهمترین نماتد چغندر قند است که باعث زردی، ضعف، کاهش عملکرد گیاه وکاهش عیار در ریشه میشود.
✅خسارت
این نماتد قادر به آلوده کردن ریشه در سنین مختلف است. آلودگی می‌تواند سراسری یا لکه‌ای اتفاق بیفتد. نشانه‌های بیماری می‌تواند به صورت پژمردگی، تعویق در رشد و کوتولگی، ضعف درگیاه، کاهش خلوص قند ریشه و کاهش کیفیت، بروز پیدا کند.
✅مدیریت
- کشت زودهنگام
- تناوب 3تا5 ساله با گیاهان غیرمیزبان
- استفاده از ارقام مقاوم
- کشت نکردن در مناطق با سابقه‌ی آلودگی شدید
- استفاده از کودهای آلی
- ضدعفونی خاک
- استفاده از نماتدهای شکارگر
- استفاده از سموم
علف های هرز
از جمله علف‌های هرز مشکل‌ساز در مزرعه‌ی چغندر قند، سس، اویارسلام، قیاق، چغندر وحشی، تاج خروس و… است. از آنجایی که پیشگیری، یکی از ساده ترین، کم هزینه‌ترین ومؤثرترین روش‌های مدیریت است، می‌توان با انتخاب زمین مناسب و روشن ساختن سابقه‌ی حضور علف‌های هرز در آن، بستر مناسبی را برای کاشت انتخاب کرد.همچنین با شناخت سابقه‌ی کاربرد علف‌کش‌ها، می‌توان تاثیرات بعدی را پیش‌بینی و استفاده از علف‌کش‌ها را برنامه‌ریزی کرد.علاوه بر وجین دستی، از جمله علف‌کش‌های مورد استفاده خانواده دی نیترو آنیلی‌ها (Dinitroaniline) می‌باشد.
✅مدیریت
- پایش مداوم
- رعایت بهداشت (ادوات کشاورزی، چرای دام، انسان، کانال های آبیاری)
- تناوب زراعی
- ایجاد بستر مناسب برای بذر
- تقویت گیاه برای حفظ قدرت رقابتی آن در مقابل علف‌های هرز
- استفاده از سموم
کوددهی چغندر
با توجه به اینکه چغندر قند برای بهبود و افزایش عملکرد، بهبود تغذیه و به واسطه‌ی آن بهبود غده‌بندی و طعم، نیاز به عناصر مختلفی دارد که تنها با خاک تامین نمی‌شود، لذا می‌توان در مراحل مختلف رشدی چغندر قند از کودهای مناسب استفاده کرد.
مراحل مختلف به شرح زیر است
- قبل از کاشت بذر
- بذرمال
- 4 تا 6 برگی
- قبل از غده زنی
- غده زنی
از آنجایی که عمده‌ی چغندرکاری در مناطق خشک و نیمه‌خشک اتفاق می‌افتد و این مناطق از نظر نیتروژن فقیر است، برای رسیدن به حداکثر عملکرد کمّی و کیفی، می‌توان از کود نیتروژن‌دار استفاده کرد. نیتروژن نسبت به سایر عناصر پرمصرف، حلالیت و تحرک بیشتری در خاک دارد. با بررسی مشخصات شیمیایی و فیزیکی خاک، عملکرد مورد نیاز، میزان نیتروژن باقی‌مانده، میزان معدنی شدن نیتروژن در طول دوره رشد، بازده مصرف کود نیتروژن قابل برنامه‌ریزی است.بهترين زمان اولين بار مصرف كود نيتروژن، در مرحله‌ی رشدي4 تا 6 برگي (حدود 45 روز پس ازكاشت) و پس از انجام عمليات تنك کردن و وجين است.از جمله علائم بارز کمبود نیتروژن، می‌توان به زرد و کوچک شدن برگ، بلندشدن دمبرگ و عمودی شدن سامانه برگ و دمبرگ نسبت به افق است.با رعایت تمامی موارد، برنامه‌ریزی و مدیریت آفات و بیماری، می‌توان به حداکثری عملکرد کمی و کیفی چغندر قند رسید.
جمع‌بندی
چغندر قند يكي از محصولات اساسي و ماده اوليه صنايع قند و شكر کشور مي‌باشد؛ لذا شناخت و بررسي جنبه‌هاي مختلف آن از اهميت ويژه برخوردار است.در این مقاله نکات مهم پرورش و آفات و بیماری ها چغندرقند و علف‌هاي هرز، معرفی و روش‌هاي مناسب براي کنترل و مدیریت آنها، ارائه میشود. تا سطح کمی وکیفی محصول بالاتر رود.
منابع
- https://www.cabi.org/publishing-products/crop-protection-compendium/
- https://www.cabi.org/isc/datasheet/12191
- پوررحیم، رضا و همکاران. 1395 .دستنامه گیاهپزشکی چغندرقند. موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور.157ص.
با ما همراه باشید
با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی
برای مشاوره آنلاین کلیک کنید
**اگری راز ،راز رویش ها**
