آفات و بیماری های مهم درخت پرتقال

مقدمه

مرکبات دسته ای از انواع میوه ها را شامل می شود که یکی از مهمترین آن ها پرتقال است که در اکثر مناطق جهان کشت می‌شوند . پرتقال همانند سایر محصولات در کشاورزی با آفات و بیماری های مختلفی رو به رو می شود که می‌توانند به نمونه‌ها و رقم های مختلف پرتقال آسیب برسانند . از این رو برای حفظ سلامت میوه پرتقال ، نیاز به مدیریتی جامع و کامل در مقابل آفات و بیماری ها داریم که نه تنها در کیفیت و کمیت محصول بهترین اثر را داشته باشد ، بلکه در بازارپنسدی نیز بتاند عملکرد خوبی داشته باشد .

آفات و بیماری های مهم پرتقال

تمامی درختان میوه از جمله پرتقال با آفات و بیماری ها رو به رو می شوند و یکی از نکات بسیار مهمی که در کنترل جمعیت آن ها موثر است ، شناخت انواع آن ها و تشخیص درست اشت . چرا که با تشخصی درست می توان راه کنترلی صحیحی را برای مقابله با آن ها در نظر داشت زیرا حفظ و سلامتی میوه پرتقال از اهداف اصلی و مهم برای باغداران است تا بتوانند محصولات سالمی را در بازار عرضه کنند . جالب است بدانید از بین یکصد گونه آفت که خسارت اقتصادی به درختان پرتقال وارد می کنند حدودا 30 گونه روی درختان شمال و جنوب کشور شناسایی و گزارش شده است . انواع مهمی از آفات که می تواندد بر روی درخت پرتقال خسارات قابل توجه را ورا کنند شامل سپرداران ، شپشک ها ، کنه ها ، شته ها ، حلزون ها ، پروانه برگ خوار و میوه خوار ، مینوز و نماتد ها هستند و بیماری های مهم آن نیز شامل شانکر باکتریایی ، اگزوکورتیس مرکبات ، کیسه صمغی ، انواع سفیدک ها ، جاروک ، پیچیدگی برگ ، آنتراکنوز و کپک دوده است . اما توجه داشته باشید که امکان دارد این افات بر روی تمام مناطقی که باغات پرتقال دارند حضور پیدا نخواهند کرد و با توجه به نوع آفت و نوع منطقه می تواند متفاوت باشد . به طور مثال دامنه پراکندگی شپشک مومی در منطقه شرق مازندران به خصوص در منطقه ساری غالب است اما کنه نقره ای و قرمز در تمام منطقه به صورت پراکنده حضور دارند و یا سپردار قهوه ای در غرب آن منطقه به صورت غالب است و شپشک های آردالود و استرالیایی نیز به صورت پراکنده در استان مازندران اهمیت دارد اما در غرب ان حضور پررنگ تری دارد . در جنوب نیز حضور کنه زرد شرقی مرکبات یکی از آفات مهم در منطقه کازرون و جهرم بوده . همچنین شپشک آردآلود نیز از آفات مهم در جنوب می باشد که نه تنها بر روی درخت و میوه پرتقال ، بلکه در گل ها و گیاهان زینتی در خانه نیز می توانند  ایجاد خسارت کنند . در ادامه با برخی از آفات و بیماری پرتقال و مرکبات اشاره می کنیم .

آفات مهم پرتقال

شپشک ها

شپشک ها گسترده ترین آفاتی هستند که به درختان مرکبات از جمله پرتقال حمله می‌کنند و در شرایطی که تعداد آن ها بیش از حد باشد طغیان کرده آسیب جدی به درختان وارد می‌کنند که در نهایت می تواند سبب ریزش برگ و میوه می‌شوند . شپشک‌ها بر روی سرشاخه‌ها و قسمت دمبرگ ها قرار گرفته و با تغذیه از شیره گیاه ، حجم زیادی از عسلک را ترشح می‌کنند و این امر سبب بروز عوامل بیماری زا بر روی گیاه می شود همچون جذب قارچ فوماژن . شپشک ها دارای انواع مختلفی هستند که شامل شپشک آردالود ، شپشک استرالیایی ، شپشک مومی ، شپشک ستاره ای ، شپشک خونی ، شپشک سپردار ، شپشک واوی ( بیشتر در محصول سیب و گلابی خسارت وارد می کند ) و شپشک نرم تن مرکبات می باشد .

راه کنترل و درمان:

1. هرس و حذف شاخه های آلوده
2. استفاده از روغن ولک در زمستان
3. مصرف صابون ها
4. بهداشت زراعی باغ
5. مصرف سموم شیمیایی مثل سایپرمترین ، کلریپریفوس و آکتارا

آفت کنه قرمز پرتغال

یکی از آفت های مهم در کشاورزی ، آفت کنه قرمز اروپایی است که جزو مهمترین آفات درختان پرتغال است و یکی از آفاتی است که به حالت اپیدمیک تبدیل شده و در سال ۱۳۵۳ جزو آفات مهم قرنطینه ای کشور محسوب شده است و همین امر سبب شده که کشاورزان در کنترل آن نهایت دقت کافی را به کار گیرند . از مشخصات قابل تشخیص این آفت می توان به رنگ قرمز آن اشاره کرد . کنه قرمز آفتی بسیار ریز است و گاهش با چشم غیر مسلح قابل دید نمی باشد و می تواند به شاخه ها ، برگ ها و میوه ها خسارت وارد می‌کند . علائم حضور و خسارت آفت کنه قرمز به صورت لکه های کوچک خاکستری یا نقره ای است که جای نیش و تغذیه آن ها از گیاه به صورت نقطه نقطه قابل دید می باشد و در اثر حمله این آفت پوست انواع میوه تغییر رنگ داده و نقره ای می‌شود . یکی از مواردی که در عملکرد گیاه سبب کاهش عملکرد آن می شود ، کاهش فتوسنتز است و به دلیل ایجاد روزنه در گیاه می تواند منجر به تعرق بیشتر گیاه بشود که در صورت شدت گرفتن آفت ، باعث نکروز شدن و ریزش برگ‌ها قبل از موعد ، سرخشکیدگی ساقه و کاهش علکرد یا ضعف درختان می‌شود .

کنترل آفت :

• استفاده از حشرات بیولوژیک مثل کنه شکارگر و کفشدوزک
• بهداشت زراعی و حذف و عدم بقایای گیاهی در باغ
• استفاده از سمپاشی زمستانه با روغن ولک
• بازدید به صورت مداوم از باغ
• کنترل رطوبت و آبیاری
• حذف علف هرز
• مصرف سموم شیمیایی مثل هگزی تیازوکس و آبامکتین

آفت شته

شته ها از رایج ترین آفاتی هستند که نه تنها در پرتقال و درخت مرکبات ، بلکه بر روی گیاهان خانگی و زینتی نیز حضور دارد و موجب ایجاد خسارت می شوند .  این آفات حشرات کوچکی هستند که در رنگ های مختلف ( اغلب سبز رنگ ) دیده می شوند و با استایلت و یا نیش خود به تغذیه از شیره گیاهان می‌ پردازند . همانطور که ذکر شد ، شته ها انواع مختلفی دارند که در رنگ‌های قهوه‌ای ، قرمز ، زرد ، سبز ، مشکی و خاکستری وجود دارد و گذارش شده است . اغلب شته ها در پشت بدن سبز رنگ خود دارای کورنیکول هستند و یکی از وجه تمایزی که با کنه ها دارد همین کورنیکول است که کنه ها فاقد آن هستند .

علائم خسارت آفت شته

خسارت شته ها بسیار قابل تشخیص است و می توان به پیچیدگی برگ ها و سرشاخه‌های جوان و برگ‌های تازه ، ریزش گل ، ریزش میوه‌ها و گاهی کوچک شدن محصول اشاره کرد . توجه کنید که در اثر تغذیه از شته ها از گیاه ، موادی چسبناکی از انتهای بدن آن ها خارج می شود که منجر به ایجاد تجمع عوامل بیماری زای قارچی همچون قارچ فوماژن بر روی سطح گیاه می شود . شته ها گاهی می توانند به عنوان ناقل بیماری حضور پیدا کنند و موجب آلودگی درخت شوند و باید به مبارزه با آن پرداخته شود .

کنترل آفت شته :

1. کنترل بیولوژیک مثل کفشدوزک ها و بالتوری ها
2. استفاده از کارت های زرد
3. استفاده از صابون ها و یا روغن ولک در کشاورزی و شستشوی درخت با آن
4. بررسی و چک کردن باغ با هدف حضور یا عدم حضور آفت
5. استفاده از سموم شیمیایی همچون کنفیدور ، مالاتیون ، افوریا

آفت مگس میوه پرتقال

آفت مگس ميوه مديترانه ای یکی از آفات مهمی است که از اهمیت اقتصادی بالایی دارد زیرا خسارات بسیاری را بر محصولات و پرتقال وارد می کند این خسارت به اندازه ای است که گاهی می تواند تا ۱۰۰ درصد ميوه ها را آلوده کند . مفید است بدانیدئ که تعداد نسل مگس میوه مدیترانه ای زیاد است و در شرايط مساعد تا ۱۲ نسل در سال را نیز توليد می‌كند اما در شرايط آب و هوايی ايران تا ۵ نسل در سال گزارش شده است . آفت مگس میوه دارای پراکندگی وسیعی در جهان است و به سرعت تکثیر پیدا می کند و از آفات مقاوم به حساب می آید و می تواند در شرایط نامناسب نیز بقای خود را حفظ کند . جالب است بدانید که مگس میوه از آفات قرنطينه داخلی ايران محسوب شده اما در برخی استان های از جمله گلستان ، مازندران ، تهران و يزد و برخی مناطق فارس در فهرست آفات همگانی جای دارد . مگس میوه مديترانه ای به اکثر درختان ميوه دانه دار، هسته دار، انار، انگور، بادام، انواع میوه های درختچه ای ، بوته ای ، سبزی ، صيفی ، مرکبات و … حمله میکند .

علائم خسارت آفت مگس میوه

خسارت آفت مگس میوه به گونه ای است که تخم های خود را زیر پوست میوه و معمولا اطراف بخش هایی از پوست که دارای درز و شکاف و یا ترک خوردگی است می گذارد . از این رو بر روی سطح میوه منافذ و یا سوراخ هایی را ایجاد کرده که در آن تخمک گذاری حشره صورت گرفته است ، از کیفیت و کمیت محصول می کاهد . همچنین مهم ترین خسارت آن در مرحله لاروی است و لارو آفت از گوشت میوه تغذیه کرده و موجب تولید کانال هایی در میوه می شود که در نتیجه آن ، سبب نفوذ عوامل پوسیدگی می شوند و در نتیجه میوه ها را آوده و پوسیده کرده و موجب ریزش آن می شوند . مگس میوه مدیترانه ای نیز می تواند جزو حشرات ناقل برخی عوامل بیماری زای گیاه از جمله پوسیدگی های میوه محسوب شود .

کنترل آفت مگس میوه

1. کنترل زراعی
2. بهداشت گیاهی حذف و یا جمع آوری و دفن كردن ميوه های آلوده در عمق ۵۰ سانتيمتری خاک
3. برداشت به موقع تمامی ميوه های باقيمانده سال قبل از جمله مركبات
4. شخم سطحی باغات ، باغچه ها و حياط منازل در طول فصل سرد سال
5. استفاده از تله ها همچون تله نوری و یا فرمونی ، استفاده از طعمه مسموم
6. کنترل شیمیايی مثل فوزالن و استفاده از جلب كننده های پروتئینی (پروتئين هيدروليزات)

بیماری های مهم پرتقال

بیماری شانکر باکتریایی مرکبات

شانکر مرکبات (Citrus canker) یکی از بیماری های مسری است که توسط باکتری Xanthomonas citri  بروز می کند و بر روی برگ ، شاخه و میوه مرکبات و پرتقال ظهور پیدا کرده و اکثر مرکبات می تواندد به این بیماری دچار بشوند . این بیماری سبب ریزش برگ ها و ریزش میوه ها قبل از رسیدن کامل ان ها می شود . شانکر باکتریایی بیشتر در گیاهانی که دچار ضعف تغذیه ای هستند و یا توسط تنش های سرما یا خشکی ، آسیب حشرات ، نماتدها یا پوسیدگی ریشه رو به رو هستند دیده می شوند .

علائم بیماری شانکر باکتریایی

بیماری باکتریایی شانکر مرکبات در اواسط بهار شروع شده و علائم آن از اوایل تابستان روی شاخ و برگ ظاهر می شوند و تا اواخر مهر ماه می تواند خسارت چشمگیری را به محصول وارد کند . این بیماری در حدود ۷ تا ۱۴ روز پس از آلودگی درخت ، در شرایط بهینه با محدوده دمایی ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد قابل مشاهده است . علائم بیماری شانکر به صورت لکه‌های زرد تا قهوه‌ای ، ایجاد ترشحات کهربایی رنگ و چسبنده که به مرور سفت و سخت می شود ظاهر شده که از مشخصه اصلی شانکر در درختان خروج شیره و صمغ است که در صورت عدم کنترل بیماری شانکر باکتریایی سبب مرگ گیاه می شود .

کنترل بیماری شانکر

1. حذف درخت آلوده و یا سوزاندن آن ها
2. بعداشت زراعی
3. هرس شاخ و برگ آلوده
4. ضدعفونی ادوات و ابزارآلات هرس
5. حذف قسمت آلوده و شیره زده گیاه و ضد عفونی آن با محلول های قارچکش
6. مصرف سموم شیمیایی قارچکش با محلول بردوفیکس

بیماری تریستیزای مرکبات

از مهم ترین و مضرترین بیماری‌های ویروسی مرکبات و پرتقال به شمار می‌رود که به راحتی در سطح باغ می تواند گسترش پیدا کند . این بیماری سبب توقف رشد ، ضعیف شدن درخت ، گلدهی در زمان نامناسب و زردی برگ و لکه هایی بر روی آن همراه است . این بیماری به آرامی درختان را آلوده کرده و موجب تخریب آوند ها ، خشکیدگی و زرد شدن را به دنبال دارد . در اثر این بیماری امکان دارد ریشه دچار پوسیدگی شده و آوندهای آبکش مسدود شوند . در نتیجه در قسمت‌های فوقانی درخت می‌توانید غلظت شیره پرورده را مشاهده کنید. شته‌ها ناقل ویروس تریسزای مرکبات هستند و یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد این بیماری به شمار می‌آیند.

بیماری ویروسی پسوروز یا پوسه مرکبات

بیماری پسوروز یا پوسه مرکبات یکی از بیماری هایی است که در باغات مرکبات به خصوص باغات درختان قدیمی شایع است . این بیماری می تواند بسیار زیانبار باشد و سبب ضعف و زوال درختان می شوند و یکی از عواملی که در انتقال این بیناری بسیار موثر است ، استفاده از پیوندک های آلوده با ویروس است ولی گاهی اوقات این بیماری از طریق بذر، دانه گرده و یا ناقل نیز منتقل می شود . بیماری پسوروز شامل گروهی از ویروس هاست که باعث ایجاد پوسته پوسته شدن و ایجاد ترک بر روی تنه و شاخه های درخت می شود . این بیماری در درختان جوان و نهال ها کمتر دیده می شود و بیشتر بر روی درختان مسن تر بروز می کند و به طور کل علائم آن می تواند بر تنه و شاخه ها ، برگ ها و میوه ها قابل دید باشد و باعث کاهش رشد ، شاخ و برگ های نازک ، کم میوه دهی و زوال درخت شود . علائم بیماری را می توان به صورت لکه ها یا خطوط سبززرد در سطح برگ های جوان ، لکه های زرد نا منظم روی برگ ها بالغ ، تغییر در فرم و تقارن میوه ها و پوسته پوسته ای شدن پوست تنه و شاخه های اصلی درختان می توان مشاهده نمود .  

نتیجه گیری

مراقبت از گیاهان با هدف تولید محصول با کیفیت و بازارپسندی بالا می شود که رعایت نکردن و در نظر نگرفتن برخی از عوامل همچون تغذیه اصولی و استفاده از سموم و کود های شیمیایی نامناسب ورعایت نکردن اصول بهداشتی ، مواردی هستند که منجر به بروز و شیوع بیماری و آفت در درخت پرتقال و سایر درختان میوه می شود . از این رو باید تمامی اصول و نکات را در نظر داشت و به آن توجه کرد .

سوال متداول

1- چرا میوه پرتقالم ترک میخورد ؟

علت ترک خوردگی میوه پرتقال و مرکبات عوامل مختلفی دارد که شامل تغییرات دمایی ، میزان و شرایط آبیاری ، استفاده از عناصری همچون کلسیم ، وزش باد شدید ، خشکی سطح پوست میوه و… را دارد که با توجه به شرایط ذکر شده باید علت را به طور دقیق بررسی کرد .

2- چرا درخت پرتقال میوه نمی دهد ؟

میوه ندادن درخت پرتقال عوامل مختلفی دارد که از زمانی که نهال پرتقال در زمین کاشته می شود تا سنین بالای درخت باید یک سری نکات را رعایت کرد .

• عدم کوددهی و تقویت درخت
• استفاده نکردن از فروست ست در زمان قبل جووانه زنی و بعد از برداشت
• وزش باد شدید و ریزش شکوفه ها
• عدم لقاح خوب شکوفه ها
• آبیاری نامتناسب
• سن درخت
• بیماری درخت و حضور برخی آفات