کشاورزان به طور مستمر به دنبال روش‌ های نوآورانه برای به حداکثر رساندن بهره‌ وری و پایداری هستند. یکی از رویکردهایی که توجه را به خود جلب می کند، کشت دوگانه است که شامل کاشت دو نوع مختلف محصول در یک زمین کشاورزی است. این عمل چندین مزیت از جمله افزایش بازده، استفاده بهینه از منابع و کاهش ریسک را ارائه می دهد. در این مقاله، مزایای کشت دوگانه را به صورت کلی بررسی خواهیم کرد.

کشت دو گانه

بسیاری از کشاورزان برای بهره وری بهینه از عوامل محیطی و زراعی، در یک قطعه زمین بیش از یک محصول در سال و به صورت پشت سر هم تولید می کنند. این سیستم تولید را چند کشتی (multiple-cropping) گویند. تولید چند محصول باغبانی در یک سال در یک قطعه زمین در ایران معمول است.
کشت دوگانه (double-cropping)، نوعی سیستم چند کشتی است که به طور وسیعی در مورد محصولات زراعی نیز معمول است. در نواحی اقلیمی با زمستان ملایم تا نیمه سرد، فصل رشد طولانی می باشد. کشاورز می تواند پس از برداشت یک محصول پائیزه مانند گندم یـا جـو، به کاشت یک محصول بهاره گرمادوست در همان زمین اقدام نماید.

به طور مثال، در نواحی بـا زمستان ملایم می توان بعد از برداشت سیب زمینی یا چغندر قند به کشت ذرت تابستانه پرداخت و یا در نواحی با زمستان کمی سرد تا نیمه سرد پس از برداشت جو به کشت ذرت آفتابگردان گلرنگ، برنج و … اقدام نمود. این سیستم تولید را که در آن دو محصول در یک سال زراعی در یک قطعه زمین تولید می شود، کشت دوگانه گویند. کشت دوگانه در نواحی با زمستان سرد امکان پذیر نیست؛ ولی در سایر اقلیم های ایران بسیار معمول است.

افزایش بهره وری با کشت دوگانه

کشت دوگانه به کشاورزان این امکان را می دهد که با کشت همزمان دو محصول مختلف، بیشترین استفاده را از زمین خود ببرند. با انتخاب گونه های گیاهی مکمل، کشاورزان می توانند استفاده از منابعی مانند نور خورشید، آب و مواد مغذی را بهینه کنند. این منجر به افزایش بهره وری و عملکرد کلی می شود. به عنوان مثال، کاشت گیاهان با رشد بلند با گیاهان حبوبات می‌تواند در عین غنی‌ سازی خاک با نیتروژن، حمایتی برای محصولات بالارونده باشد.

استفاده کارآمد از منابع با کشت دوگانه

محصولات مختلف عادات رشد متفاوتی دارند و نیاز آنها به مواد مغذی متفاوت می باشد. با ترکیب محصولات با ویژگی های مکمل، کشاورزان می توانند به طور موثر از منابع موجود استفاده کنند. به عنوان مثال، گیاهان با سیستم ریشه عمیق می توانند مواد مغذی را از لایه های پایینی خاک استخراج کنند؛ در حالی که گیاهان با ریشه کم عمق می توانند از مواد مغذی سطح استفاده کنند. این امر استفاده از مواد مغذی خاک را به حداکثر می رساند و نیاز به کودهای مصنوعی را کاهش می دهد.

کاهش خطر

کاشت دو نوع محصول، درآمد کشاورز را متنوع می کند و ریسک ناشی از تکیه صرف به یک محصول را کاهش می دهد. اگر یکی از محصولات با چالش هایی مانند آلودگی به آفات یا شرایط آب و هوایی نامطلوب مواجه شود، محصول دیگر ممکن است همچنان رشد کند و در مقابل خسارات احتمالی مقاوم باشد. بنابراین کشت دوگانه باعث افزایش انعطاف پذیری و پایداری در سیستم های کشاورزی می شود.

مزایای زیست محیطی کشت دوگانه

کشت دوگانه با ایجاد یک زیستگاه متنوع برای حشرات، پرندگان و میکروارگانیسم های مفید، از تنوع زیستی حمایت می کند. این مساله می تواند به کنترل آفات و گرده افشانی طبیعی کمک کند، نیاز به آفت کش ها را کاهش دهد و سلامت کلی اکوسیستم را افزایش دهد. علاوه بر این، این عمل می تواند به جلوگیری از فرسایش خاک و بهبود حاصلخیزی خاک از طریق استفاده از گیاهان پوششی کمک نماید.

کشت مخلوط

کشت مخلوط گیاهان (polyculture) نوعی ترکیب موقت یا دائمی و خاص گیاهان در یک قطعه زمین معین می باشد.
کشت مخلوط می تواند به صورت اختلاط درهم و تصادفی گیاهان (mixed intercropping)، کشت مخلوط گیاهان به صورت ردیفی row intercropping)، کشت مخلوط نواری به فرم کشت هر محصول در روی یک یا چند ردیف مستقل و به طور متناوب با سایر گیاهان strip intercropping باشد. با توجه به شرایط تولید و مدیریت مزرعه امتیازات کشت مخلوط می تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش پایدار عملکرد طی فصول مختلف
• استفاده کامل تر و بهتر از منابع محیطی رشد
• کنترل بهتر علف های هرز، حشرات و بیماری ها
• حمایت یک محصول توسط محصول دیگر
• کنترل بهتر بر فرسایش خاک
• افزایش حاصلخیزی خاک
• تغییر در میکروکلیما

مشکلات کشت مخلوط

اختلال در عملیات زراعی و نیاز به کارگر بیشتر از مهم ترین مشکلات در کشت مخلوط محصولات زراعی می باشند. بنابراین سیستم کشت مخلوط، مناسب مزارع بزرگ و مکانیزه نیست. اما این روش می تواند به خوبی در چراگاه ها، مزارع کوچک و باغچه منازل مورد استفاده قرار گیرد. انتخاب محصولات و مدیریت مزرعه در کشت مخلوط به دقت زیادی نیاز دارد؛ در غیر این صورت رقابت بین گیاهان و یا ناسازگاری شیمیایی می تواند موجب کاهش عملکرد گردد.

کشت مخلوط در هم به طور وسیعی در چراگاه ها و زراعت سنتی ایران مرسوم است. به طور مثال بعضی از کشاورزان بذرهای تربچه، خیار و گوجه فرنگی را به طور همزمان در یک قطعه زمین می پاشند. تربچه در مدتی کمتر از یک ماه برداشت می شود و فضا برای رشد خیار و گوجه فرنگی آزادتر می گردد. خیار در مدتی کمتر از ۳ ماه به طور کامل برداشت می شود و فضا برای رشد گوجه فرنگی کاملا آزاد میشود. از کشت مخلوط در هم به طور وسیعی در چراگاه ها با هدف تعادل تغذیه ای دام استفاده می شود. برای ایــن منظور، غالبا یک گیاه علوفه ای چند ساله از تیره بقولات مانند) انواعی از شبدر را با یک گیاه علوفه ای چند ساله از تیره گرامینه (مانند علف باغ Dactylis glomerata) به صورت در هم می کارند.

کشت های مخلوط ردیفی و نواری

کشت های مخلوط ردیفی و نواری در ایران مرسوم نیستند. به هرحال، برای این کشت ها می توان دو محصول را که از نظر خصوصیات رشدی با یکدیگر متفاوتند و نیازهای محیطی متفاوتی دارند (مثلا) لوبیا چشم بلبلی و ذرت مورد استفاده قرار داد. نسبت دو محصول در مزرعه به اثرات متقابل دو محصول در جهت بهره وری بهتر از منابع محیطی، بازده اقتصادی مزرعه و نیز مشکلات مدیریتی بستگی دارد. کشت مخلوط نواری مشکلات مدیریتی کمتری دارد و با امکان مکانیزاسیون بیشتری نسبت به کشت مخلوط ردیفی همراه میباشد.

انتخاب محصول برای کشت مخلوط

 انتخاب محصول برای کشت مخلوط به عوامل مختلفی مانند آب و هوا، شرایط خاک و اهداف خاص کشاورز بستگی دارد. در اینجا چند نمونه از ترکیبات کشت سازگار آورده شده است:

ذرت و لوبیا

این ترکیب کلاسیک که در کشاورزی بومیان آمریکا به “سه خواهر” معروف است، شامل کاشت ذرت، لوبیا کوهنوردی و کدو می شود. ذرت از بالا رفتن لوبیا پشتیبانی می کند؛ در حالی که لوبیا نیتروژن را در خاک به نفع هر سه محصول ثابت می کند. کدو به عنوان پوشش زمین عمل می نماید، علف های هرز را سرکوب می کند و رطوبت خاک را حفظ می کند.

کاهو و تربچه

کاهو و تربچه ترکیب خوبی را ایجاد می کنند؛ زیرا نرخ رشد متفاوتی دارند. تربچه به سرعت بالغ می شود و برداشت زودرس را فراهم می کند؛ در حالی که کاهو کندتر رشد می کند. کاشت آنها استفاده از فضا را به حداکثر می رساند و امکان برداشت مداوم را فراهم می کند.

گوجه فرنگی و ریحان

گوجه فرنگی و ریحان از همراهان سازگار در باغ هستند. ریحان می تواند آفات خاصی را که گوجه فرنگی را تحت تأثیر قرار می دهند، دفع کند و عطر ریحان ممکن است طعم گوجه فرنگی را افزایش دهد. کاشت آنها در کنار هم می تواند مزایای متقابل داشته باشد و باغی متنوع تر و جذاب تر ایجاد کند.

هویج و پیاز

هویج و پیاز اغلب به دلیل داشتن عمق ریشه و عادات رشد متفاوت کاشته می شوند. پیاز می تواند به جلوگیری از مگس هویج کمک کند، در حالی که هویج می تواند به سرکوب علف های هرز اطراف گیاهان پیاز کمک کند. این ترکیب می تواند فضا را بهینه کرده و برداشت متنوعی را ارائه دهد.

کلم و شوید

کاشت شوید در نزدیکی کلم می تواند حشرات مفیدی مانند زنبورها را جذب کند که آفات کلم مانند کرم ها را شکار می کنند. این استراتژی طبیعی کنترل آفات می تواند به کاهش نیاز به مداخلات شیمیایی کمک کند.

اینها تنها چند نمونه هستند و بسته به منطقه خاص و شرایط رشد، بسیاری از ترکیبات گیاهی سازگار دیگر وجود دارد. توجه به عواملی مانند سازگاری گیاه، نیاز به مواد مغذی و تداخل آفات هنگام انتخاب محصولات برای کاشت بین کاشت بسیار مهم است.

جمع بندی

کشت دوگانه و کشت مخلوط یک رویکرد امیدوارکننده برای افزایش بهره وری و پایداری کشاورزی ارائه می دهد. با کاشت دو نوع مختلف محصول در یک زمین، کشاورزان می توانند عملکرد را افزایش دهند، استفاده از منابع را بهینه کنند، خطرات را کاهش دهند و رفاه محیطی را ارتقا دهند. همانطور که کشاورزی به تکامل خود ادامه می دهد، پذیرش شیوه های کشت دوگانه می تواند به آینده کشاورزی انعطاف پذیرتر و شکوفاتر کمک کند.

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  **اگری راز ، راز رویش ها**