بسیاری از فعالیت های انسانی باعث تخریب و آلودگی خاک ها شده، اکوسیستم خاک (مواد آلی) را کاهش می دهد و برخی خاک ها را برای محیط زیست و سلامت انسان مضر می سازد. از طرفی، استفاده مداوم از کودهای معدنی، همراه با شخم زیاد، می تواند محتوای هوموس خاک را کاهش دهد. بنابراین بهترین راهکار، استفاده از مواد آلی است. خاک های سالم دارای مواد آلی در محدوده 2-6 درصد هستند. اما بسیاری از محیط های کشاورزی، از خاک با سطوح بسیار پایین تری از مواد آلی استفاده می کنند. بنابراین در یک سيستم کشاورزی پایدار، استفاده از نهاده های آلی هيوميکی، کمترین آسيب را به محيط زیست وارد می کند و بهترین گزینه برای انتخاب است.
محصولات پیشنهادی اگری راز
کود هیومیک اسید چیست؟
اسید هیومیک یک محرک زیستی طبیعی است که از بقایای مواد آلی تجزیه می شود و در واقع، مولکول های زنجیره بلند هستند که وزن زیادی دارند و از عناصر مختلف از جمله کربن، اکسیژن و هیدروژن تشکیل شده و رنگ آن‌ها قهوه ای تیره است.
مقادیر بسیار کمی از این اسید، اثرات قابل ملاحظه ای در بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و نیز بیولوژیکی خاک دارند و به سبب وجود ترکیبات شبه هورمونی در آن، اثرات مفیدی در افزایش تولید محصولات کشاورزی دارد. باروری خاک به شدت به مواد آلی وابسته است. اسید هیومیک با کلات کردن عناصری از جمله فسفر و نیتروژن، سبب افزایش جذب این عناصر غذایی شده و باروری خاک و تولید گیاهان را افزایش می دهد.
اساس اسیدهای هیومیک، مواد آلی تجزیه شده شامل زغال سنگ نارس، زغال سنگ و لئوناردیت است. مواد آلی مانند کمپوست اغلب حاوی مواد هیومیک هستند. فرآیند استخراج از طریق یک ماده قلیایی رخ می دهد. اسیدهای هیومیک در اسیدهای قوی نامحلول هستند، اما در PH های بالاتر محلول هستند.
هیومیک اسید چگونه ساخته می شود؟
محصولات هیومیکی از منابع بسیار متنوعی تهیه می شوند. غنی ترین محصولات از ذخایر باستانی ناشی می شوند که از تجزیه گیاهان و بقایای جانوری به دست می آیند. با گذشت زمان، این بسترهای عظیم از مواد در حال پوسیدگی، توسط ماسه و سنگ پوشانده شد و به ذخایر غنی تری تبدیل شد. سپس برخی رسوبات بالا رفته و اکسیژن دوباره به مواد وارد شد، که به طور قابل توجهی به تشکیل اسیدهای هیومیک کمک می کند. این رسوبات ارتقا یافته در نزدیکی سطح استخراج می شوند و اغلب به آن‌ها «لیگنیت» یا «لئوناردیت» گفته می شود. امروزه بیشتر محصولات اسید هیومیک، از کانی معدنی لئوناردیت سرچشمه می گیرند.
بخش های تشکیل دهنده مواد هیومیکی موجود در خاک ها
- هیومیک اسیدها: که در مواد قلیایی، محلول و در اسید و آب، نامحلول‌اند.
- اسیدهای فولویک: که در آب قلیایی و اسیدی، محلول می‌باشند. بنابراین در تمام PH ها قابلیت انحلال دارند.
- هیومین: که در قلیا، اسید و آب نامحلول است. در هیچ رده PH قابلیت انحلال ندارد.
فواید کود هیومیک اسید
- افزایش جذب مواد مغذی
- بهبود ساختار کلی خاک
- فعالیت میکروبی را تحریک می کند.
- تنظیم PH خاک
- سموم را از خاک دفع می کند.
- با افزایش جذب آهن، به حذف کلروز آهن کمک می کند.
- سلامت کلی گیاه را بهبود می بخشد و به گیاهان کمک می کند تا در مقابل شکارچیان و بیماری ها بهتر مقاومت کنند.
- تحریک رشد ریشه که باعث افزایش حجم محصول می شود.
- جوانه زنی را افزایش می دهد.
- اسید هیومیک دارای ظرفیت تبادل کاتیونی بسیار بالایی است.
- بهبود عملکرد غشای سلولی
- افزایش سطوح فتوسنتز و تنفس
- بهبود کلروفیل
- افزایش فعالیت آنزیم روبیسکو
- افزایش مقاومت به تنش خشکی و شوری
- خاصیت کلات کنندگی عناصر فلزی و افزایش جذب آن‌ها توسط گیاه
- غلظت و دانسیته بالا
- افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک
نقش هیومیک اسید در ریشه زایی
اسید هیومیک باعث فعال شدن دو مکانیسم در گیاه می شود: یکی اثرات سیگنالی مواد معدنی به خاطر متابولیسم هورمون ها و دیگري افزایش فعالیت پمپ ATPase در اندام ریشه، که در نهایت منجر به افزایش سرعت دسترسی ریشه به نیترات می گردد. تغییر در نسبت ریشه به ساقه در گیاه، بستگی به مقدار هورمون ها از جمله سایتوکینین و آبسیزیک دارد؛ زیرا یکی از نقش هاي هورمون ها، دخالت در میزان دسترسی مواد غذایی ریشه و آسیمیلاسیون آن‌ها می باشد. به کار بردن اسید هیومیک، سبب تحریک بیشتر رشد و عملکرد ریشه نسبت به اندام هوایی می گردد؛ که این عمل، ناشی از افزایش جذب مواد غذایی توسط ریشه ها است؛ یا به عبارتی اسید هیومیک باعث دسترسی بهتر مواد غذایی براي ریشه شده است. هیومیک اسید با تولید بیشتر نوکلئیک اسیدها و آمینو اسیدها، تکثیر سلولی را در کل گیاه و به ویژه در ریشه‌ها افزایش می دهد.
نقش هیومیک اسید در خاک
خصوصیات خاک به طور کلی بستگی به میزان مواد آلی موجود در خاک دارد که بهترین روش برای این کار اضافه کردن مواد آلی مورد نیاز به خاک است تا مواد غذایی مورد نیاز جذب و همچنین باعث افزایش شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک، اصلاح خاک، ظرفیت نگهداری رطوبت، هدایت هیدرولیکی، وزن مخصوص ظاهری، درجه تراکم و مقاومت در برابر فرسایش آبی و بادی می شود.
فقر این مواد آلی، باعث کاهش حاصلخیزي خاك و تولیدات کشاورزي می شود. فقر مواد آلی در برخی سیستم هاي کشاورزي (فشرده) نیز باعث تخریب ساختمان و فرسایش و متراکم شدن خاك می شود.
نقش هیومیک اسید در مقاومت به خشکی
هیومیک اسید با اصلاح فیزیکی و بهبود دانه بندی خاک، فضای بیشتری برای نفوذ آب ایجاد می کند. علاوه بر این، مولکول های هیومیک اسید یا مولکول های آب، پیوندی تشکیل می دهند که تا حد زیاد مانع از تبخیر آب می شود.
تفاوت اسید هیومیک و فولویک اسید
هر دو اسید، مواد طبیعی هستند که از مواد آلی به دست می آیند. هر دو نوع ترکیبات مزایای شیمیایی، بیولوژیکی و فیزیکی را ارائه می دهند. برخی از این مزایا افزایش رشد ریشه، بهبود هوادهی و زهکشی ، افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی و افزایش جذب مواد مغذی است. در مجموع، این مزایا سلامت، قدرت، رشد و عملکرد گیاه را تا حد زیادی افزایش می دهد.
اسیدهای فولویک وزن مولکولی کمتری نسبت به اسیدهای هیومیک دارند؛ زیرا اندازه مولکول اسید هیومیک بزرگتر از اندازه مولکول اسید فولویک است. علاوه بر این، تفاوت قابل مشاهده بین اسید هیومیک و اسید فولویک این است که اسید هیومیک دارای رنگ سیاه یا قهوه ای تیره است، در حالی که مواد حاوی اسید فولویک دارای رنگ قهوه ای مایل به زرد هستند.
هنگامی که اسیدهای هیومیک در یک محیط اسیدی قرار می گیرند، رسوب می کنند تا در این محیط نامحلول باشند، در حالی‌که اسیدهای فولویک در محیط اسیدی، محلول هستند و در فاز مایع باقی می مانند. این رفتار متفاوت در محیط اسیدی، بر اساس روش رسمی تجزیه و تحلیل برای جداسازی و تعیین کمی اسیدهای هیومیک و فولویک یک محصول است.
اسید هیومیک دارای وزن مولکولی بالاتری نسبت به فولویک، ظرفیت تبادل کاتیونی و ظرفیت نگهداری آب بیشتر است. اسیدهای هیومیک در ساختار خاک و روی گیاه کندتر و ماندگارتر هستند، در حالی که اسیدهای فولویک بر روی گیاه سریع‌تر عمل می کنند؛ اما ماندگاری کمتری دارند.
روش و نحوه استفاده از کودهای اسید هیومیک
کود هیومیک اسید، کودی ارگانیک است و به صورت پودری، مایع و گرانوله می باشد که بیشتر به شکل پودری و مایع در بازار عرضه می گردد. بنابراین استفاده از کود هیومیک اسید به صورت مصرف خاکی همراه با کاربرد دقیق محلول پاشی برگی، از نشت زیادی مواد مغذی و آلودگی جلوگیری می کند.
- استفاده همراه با آب آبیاری: می توان اسیدهیومیک را با مقدار قید شده در بسته کودی در آب آبیاری حل کرد و اقدام به آبیاری نمود.
- روش بذرمال: قبل از کاشت بهتر است اسیدهیومیک را با میزان مناسب آب حل کرده و بذرها را با آن آغشته نمایید و بعد اقدام به کاشت کنید.
- روش محلول پاشی: در این روش می توان میزان قید شده در بسته کودی را با آب، محلول کرده و اقدام به محلول پاشی نمود.
تشخیص هیومیک اسید تقلبی و اصل
هنگام بازکردن در هیومیک اسید مایع تقلبی، بوی تند آمونیاک را می توان به راحتی استشمام کرد. درحالی که هیومیک اسید باکیفیت، هیچ بویی ندارد. از طرفی در گیاهان پس از مدت کوتاهی استفاده از محصول تقلبی، به علت وجود ازت در محصول، با رشد زیادی مواجه می شوند و این موضوع باعث فریب مصرف کننده می شود.
ساده ترین روش تشخیص هیومیک اسید تقلبی از اصل، حل کردن این کود در آب است. کود هیومیک اسید به علت حل شوندگی بالایی که دارد، در زمان ریختن در آب، باید خیلی راحت در آب حل شود و مواد ته نشین چندانی نداشته باشد.
بهترین روش تشخیصی استفاده از جوهر نمک است. مقدار 1.5 سانتی متر از ارتفاع لیوان شیشه ای شفاف را از مایع مورد نظر ریخته و داخل لیوان را کم کم با جوهر نمک پر می‌کنیم و کامل به هم می زنیم. بعد از آن به مدت 45 دقیقه در مکان ثابت ساکن نگه می داریم. اگر مایع مورد نظر دارای هیومیک اسید و فولویک اسید باشد، ته لیوان رنگ قهوه ای مایل به سیاه شده و ته نشین می شود و بالای آن، مایع زرد رنگی که حاوی فولویک اسید است قرار می گیرد. ولی اگر مایع مورد نظر فاقد هیومیک اسید و فولویک اسید باشد، هیچ‌گونه تغییری ایجاد نمی شود.
بررسی نتایج تحقیقات انجام شده بر روی اسید هیومیک
تحقیقی توسط Yan Li در سال 2019 با هدف بررسی اثرات مداوم اسید هیومیک بر خواص فیزیکوشیمیایی، میکروبی و فعالیت های آنزیمی خاک تحت کشت بادام زمینی، در یک دوره سه ساله صورت گرفت. در این مطالعه، شاخص های کیفیت مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت. مشخص شد اسید هیومیک باعث افزایش محتوای مغذی خاک از جمله نیتروژن، فسفر و پتاسیم می شود. از طرفی، اسید هیومیک به دلیل بهبود خواص فیزیکوشیمیایی، بهبود فعالیت های آنزیمی و میکروبی خاک، در کشت بادام زمینی مفید است.
محصولات هیومیک، سلامت خاک را از طریق افزایش رشد ریشه بهبود می بخشند. در پژوهشی بیان شد کـه اسید هیومیک به علت داشتن خواص شبه هورمونی مانند اکسین و جیبرلین، باعث افزایش هورمون هاي رشد گیاهی شده که نهایتا منجر به افزایش طول ساقه و بهبود رشد گیاه می شود. یک آزمایش گلدانی برای ارزیابی کاربرد برگی اسید هیومیک و بسترهای کشت مختلف روی ویژگی های مورفولوژیک، گلدهی و میوه دهی توت فرنگی (ananassa ×Fragaria) ارقام محلی و سلوا در شهرستان رشت انجام شد.
غلظت های مختلف اسید هیومیک (صفر، 300 ،600 و 1000 میلی گرم بر لیتر) به صورت محلول پاشی برگی در دو مرحله (اواخر فروردین در مرحله‌ی سه برگی و اواخر اردیبهشت در مرحله‌ی پنج برگی) روی دو رقم محلی و سلوا کاشت شده در بسترهای مختلف (خاک معمولی و مخلوط خاک معمولی همراه با سبوس برنج، پرلیت و ضایعات چای) به کار گرفته شدند. نتایج نشان‌گر تاثیر مثبت اسید هیومیک در بهبود پارامترهای کمی و کیفی گیاه توت فرنگی بود.
جمع بندی
اسید هیومیک یک ترکیب ارگانیک و محرک زیستی است. استفاده از نهاده های آلی هيوميکی، کمترین آسيب را به محيط زیست وارد می کند. همچنین برای حیوانات و انسان ها هم ایمن و بی خطر است. خرید کود هیومیک اسید علاوه بر ریشه زایی، اثرات قابل ملاحظه ای در بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک داشته و به سبب وجود ترکیبات شبه هورمونی در آن، اثرات مفیدی در افزایش تولید محصولات کشاورزی دارد.
سلام، یک سوال دارم، مقدار مصرف هیومیک اسید برای گل ها چقدره؟ مثلا من الان یک قاشق چایخوری هیومیک در یک لیتر اب حل کردم اما نمیدونم چقدر باید به گلم بدم؟ کل یک لیترو که نباید بدم درسته؟
سلام و درود. میزان صرف هیومیک اسید برای خاک های معمولی و نرمال تقریبا هر ماه یک بار میشه مصرف کرد اما اگر خاکتون از نظر بافت مشکل داره و یا رسی هست بیشتر باید از هیومیک اسید استفاده بکنید. اگر چندین گلدان دارید میتونید یک لیتر رو بین گلدان ها تقسیم کنید اما اگر یک گلدان دارید میزان یک گرم و حجم آب را میتوانید کم کنید
سلام عرض ادب. بله درسته نباید یک لیتر رو برای یک گلدان استفاده کرد و میتونید میزان هیومیک رو کمتر کنید که در مقابل، میزان آب مصرفی هم کم ترشه. هیومیک رو توی خاک های ایده آل تقریبا 3 هفته الی 4 هفته یک بار میتونید مصرف کنیید.