معرفی کود کشاورزی و انواع آن

مقدمه

چالشی که کشاورزان، باغداران، گلخانه‌داران و بطورکلی فعالین حوزه کشاورزی با آن مواجه اند، انتخاب کود مناسب است. کود یک مکمل در کمک به رشد بهتر گیاهان است. کودها مواد مغذی ضروری مورد نیاز گیاهان از جمله نیتروژن، پتاسیم و فسفر و… را تامین می‌کنند، تحمل گیاهان نسبت به آفات را افزایش می‌دهند و با افزایش ظرفیت نگهداری آب، موجب افزایش حاصلخیزی می‌شوند.

در این مقاله سعی شده ضمن تعریف و روشن ساختن مفهوم کود، خوانندگان عزیز را با انواع آن آشنا کرده و کاربرد و روش استفاده‌ی بهینه معرفی شود.

کود چیست؟

کارکرد کود به عنوان یک مکمل در کمک به رشد بهتر گیاهان است. کودها مواد مغذی ضروری مورد نیاز گیاهان از جمله نیتروژن، پتاسیم و فسفر و… را تامین می‌کنند، تحمل گیاهان را نسبت به آفات افزایش می‌دهند و با افزایش ظرفیت نگهداری آب، موجب افزایش حاصلخیزی می‌شوند.

پس می‌توان کود را اینطور تعریف کرد: به هر نوع ماده معدنی یا آلی یا بیولوژیک که دارای عناصر غذایی باشد و باعث بالا بردن حاصلخیزی خاک و افزایش عملکرد کیفی و کمّی محصول شود، عنوان کود اطلاق می‌گردد.

ضرورت استفاده از کودها

آرنون و اسکات (1939) سه معیار را برای ضروری بودن یک عنصر، عنوان نموده‌اند. این سه معیار عبارتند از:

• گیاه بدون آن عنصر، قادر به تکمیل چرخه‌ی حیات خود نباشد.
• وظیفه آن عنصر توسط عنصر دیگری قابل جایگزینی نباشد.
• عنصر مستقیماً در متابولیسم و تغذیه گیاه نقش داشته باشد.

تا کنون 16 عنصر برای رشد و نمو گیاهان، ضروری تشخیص داده شده است. کربن، اکسیژن و هیدروژن از عناصری هستند که گیاه از طریق آب و هوا دریافت و نیاز خود را تأمین می‌نماید، اما درخصوص بقیه عناصر باید از طریق خاک و یا کوددهی، نیاز گیاه تامین گردد.

باتوجه به گزارش سازمان FAO، دست‌کم 33 درصد افزایش محصولات کشاورزی در جهان، طی چهار دهه‌ی اخیر، بخاطر استفاده از کودهای شیمیایی رخ داده و در کشورهایی که این مصرف بهینه بوده، این افزایش تولید با مدیریت مطلوب سایر عوامل موثر در تولید، 60 درصد وحتی بیشتر نیز گزارش شده است.

عناصر پرمصرف و کم مصرف در گیاه

تفاوت عناصر کم مصرف و پرمصرف در میزان مصرف آن‌هاست، نه در تعداد دفعات مصرف.

✅عناصر ماکرو (پرمصرف)

شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم.
عناصر پرمصرف ثانویه شامل کلسیم، گوگرد، سیلیسیم و منیزیم.

✅عناصر میکرو (کم مصرف)

شامل روی، آهن، منگنز، مس، بور، مولیبدن و…

تقسیم‌بندی کودها

✅کودهای شیمیایی

یکی از مهمترین ابزار حاصلخیزی خاک و افزایش کمی و کیفی تولید محصولات کشاورزی، استفاده بهینه از کودهای شیمیایی است؛ که برخی از آن‌ها جزء عناصر پرمصرف گیاه و برخی نیز جزء عناصر کم مصرف گیاه هستند.

• کود ناقص: این کودها دارای یک الی دو مورد از این عناصر هستند که معمولاً با نام شیمیایی آن ماده شناخته می شوند. کودهای ناقص معمولاً برای اهداف خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• کود کامل (NPK): این کودها دارای همه‌ی عناصر ضروری اولیه مورد نیاز گیاهان می‌باشند.

✅کود آلی (ارگانیک)

به کودهایی اطلاق می‌شوند که منشأ طبیعی دارند. کودهای آلی عبارتند از: کود حیوانی (مرغی، گاوی، اسبی و… )، کود گیاهی و یا کود سبز و کود کمپوست.

با اینکه این گروه از کودها مشکلات زیست‌محیطی کودهای شیمیایی را ندارند، اما سطح مواد مغذی در آن‌ها پایین است و محصولات به یک اندازه و برابر تولید نمی‌گردند.

✅کود NPK

N و P و K سه ماده مغذی اصلی است که گیاه بدون وجود آن‌ها از بین می‌رود. این کود یکی از پر مصرف‌ترین نوع کودها در دنیا است که با تامین تغذیه گیاه و خاک از طریق عناصر مغذی و ضروری، باعث افزایش رشد گیاهان، افزایش کیفیت و کمیت گلدهی، میوه‌دهی و ریشه‌زایی گیاهان، مقاومت در برابر بیماری‌ها، آلودگی‌ها و استرس‌های محیطی می‌شود.

• نیتروژن (N)

نیتروژن باعث رشد شاخ و برگ و افزایش رنگ سبز در گیاهان می‌شود. همچنین باعث تسریع در جوانه‌زنی بذر، افزایش فتوسنتز و در نهایت بالا رفتن کیفیت محصول می‌گردد.

کمبود این عنصر بیشتر از طریق تغییر رنگ در برگ نمایان می‌شود.

• فسفر (P)

فسفر در تقسیم سلولی، تولید چربی‌ها، آلبومین و فتوسنتز نقش دارد. با کمک به گیاه در جذب و استفاده بهتر مواد مغذی، موجب رشد ریشه‌ها، گل‌ها، میوه‌ها و پر حجم شدن دانه‌ها می‌شود. همچنین با اثری که بر کاهش تنش‌های محیطی دارد، به گیاه کمک می‌کند از شوک‌های ایجاد شده عبور کند و در برابر تنش‌ها مقاوم باشد.

کمبود فسفر، ریشه‌ها را ضعیف می‌کند و مانع گلدهی و میوه دادن درختان می‌شود. همچنین باعث کوچک شدن برگ‌ها و جوانه‌های انتهایی گیاه می‌گردد.

• پتاسیم (K)

 پتاسیم در تقویت و رشد کلی گیاه نقش دارد. این عنصر با تاثیری که بر تولید پروتئین دارد، به گیاه در بالا بردن خصوصیات مرتبط با کیفیت، نظیر اندازه، رنگ، شکل و مزه کمک می‌کند. همچنین مقاومت گیاه را در برابر سرما، خشکی، آفات و بیماری‌ها افزایش می‌دهد.

کمبود پتاسیم از طریق تغییر رنگ برگ و زرد شدن آن مشهود می‌گردد.

• بهترین زمان استفاده از کود NPK

شروع فصل بهار پس از گذر از سرمای زمستان است که زمان رشد و گل‌دهی گیاه بوده و با تقویت گیاه می‌توان از بهبود عملکرد و پیش رفتن رویش مناسب آن اطمینان حاصل کرد.

دانستن مقادیر NPK در یک کود به شما کمک می‌کند کود مناسب گیاه خود را خریداری و مصرف کنید.

• کود سه بیست (20-20-20 ):

محبوب‌ترین و پرکاربردترین کود NPK در کود سه بیست که به طور مساوی از هر سه عنصر اصلی گیاه را دارا می‌باشد. این نوع کامل از کود، قابل استفاده در تمام مراحل رشدی گیاه است.

تقسیم‌بندی کودها براساس شکل و نحوه مصرف

• گرانول
• مایع

 این کودها را می‌توان به صورت پخش سطحی، محلول‌پاشی و کودآبیاری مورد استفاده قرار داد.

مزایای کودهای شیمیایی

• بهبود و افزایش عملکرد
• حمل و نقل، نگهداری و استفاده آسان
• تأثیر سریع
• قابل پیش‌بینی و قابل اعتماد

معایب کودهای شیمیایی

کودهای شیمیایی اثرات مثبتی بر روی میزان تولید محصولات کشاورزی و در نتیجه اقتصاد کشورها دارند. با این حال، استفاده از این مواد شیمیایی مضراتی نیز دارد:

• کودهای شیمیایی بر روی میکرو ارگانیسم‌هایی که در خاک زندگی می‌کنند، تاثیر می‌گذارند. اسیدیته این مواد باعث تغییر PH خاک و در نتیجه، موجب تغییر میکرو ارگانیسم‌های موجود در خاک می‌شود. استفاده طولانی مدت می‌تواند باعث رشد آفت‌ها و از بین رفتن میکروب‌های موجود در خاک شود.
• این کودها عموما کاملا در آب محلول هستند و مقداری از آن‌ها بدون اثر خاصی بر روی گیاه، به آب‌های زمینی وارد می‌شوند. با آلوده شدن آب، مواد شیمیایی به لایه‌های زیرین خاک رسیده و در آنجا در تماس با رس لایه‌ای خاک غیرقابل نفوذ و سفت ایجاد می‌کند.  

اختلاط کودها

در اختلاط کودها باید توجه داشت که کدام ترکیبات قابلیت اختلاط با یکدیگر را دارند و در صورت وجود این قابلیت، مقدار مصرف آن‌ها هنگام مخلوط کردن دچار چه تغییری می‌شود.                                                             

مدیریت مصرف کود در شرایط دشوار و تنش

شوری پس از خشکی از مهم‌ترین و متداول‌ترین تنش‌های محیطی در سراسر جهان است. علاوه بر شوری خاک، امروزه شوری آب‌های در دسترس نیز مشکلات ناشی از شوری را مضاعف می‌سازد.

نیتروژن به دلیل پائین بودن میزان مواد آلی در خاک‌هاي مناطق خشک و نیمه خشک، به عنوان یکی از مهمترین و مؤثرترین عناصر در تغذیه‌ی گیاهی به شمار می‌رود. هنگامی که گیاهان تحت تنش شوري قرار می‌گیرند، جذب نیتروژن بیش از سایر عناصر غذائی کاهش می‌یابد. شوري زیاد مانع از رشد و فعالیت میکروبی خاک‌ها می‌گردد و بدین ترتیب به‌طور غیرمستقیم بر تبدیل و قابلیت استفاده‌ی نیتروژن اثر سوء می‌گذارد.

در چنین شرایطی، مدیریت بهینه نهاده‌های مصرفی از جمله کودهای شیمیایی، می‌تواند در بهبود عملکرد گیاهان و در نتیجه درآمد زارعین مؤثر باشد. شیوه‌هاي مختلفی مانند کشت گیاهان و ارقام متحمل به شوري، مدیریت آبیاري و زهکشی اراضی، مدیریت تهیه بستر و نحوه‌ی کشت، براي استفاده بهینه از منابع خاك وآب شور وجود دارد. استفاده مناسب از کودهاي شیمیایی نیز نقشی بسیار مهم در افزایش تولیدات کشاورزي ایفا می‌کند.

پیشنهاد اگری راز

تیم فروشگاه آنلاین کشاورزی اگری راز طی سابقه کاری چندین ساله ی خود در زمینه ی کشاورزی به شما پیشنهاد میکند که قبل از درگیری محصولات خود با این آفات و بیماری ها و متحمل شدن ضرر سنگین ،مقاومت گیاه خود را با تغذیه مناسب و اصولی بالا برده و دیگر نگران باغ یا مزارع خود نباشید .

جمع بندی

دستيابي به مقادير و نوع كود مصرفي كه قدرت جذب عناصر بيشتر از خاك و انتقال آن به گیاه را داشته باشد، در جهت بهينه‌سازي مصرف كود و بهبود كيفيت محصول از اهميت خاصي برخوردار است.

با توجه به اهمیت دستيابي به اهداف کشاورزی پایدار، در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی با بیشترین و مؤثرترین اثر و دستیابی به کارایی بیشتر، استفاده از منابع از طریق مدیریت صحیح، بررسی تاثیر روش‌هایی که ذکر شد و میزان و نحوه اثر کوددهی، ضروری است.

منابع

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15012206/
• https://www.researchgate.net/publication/237729379_Farming_for_nutritious_foods_agricultural_technologies_for_improved_human_health

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  **اگری راز ،راز رویش ها**