هندوانه یکی از محصولات پرطرفدار جالیزی در ایران است که با آب‌ و هوای گرم و خشک سازگاری بالایی داشته و به همین دلیل در بسیاری از مناطق کشور کشت می‌ شود. این محصول به طور معمول در فصل تابستان به‌ صورت گسترده به فروش می رسد. به همین علت تولید و پرورش اصولی آن اهمیت زیادی دارد. ایران جزو یکی از ۱۰ کشور برتر تولید کننده هندوانه در جهان محسوب می‌ شود که در ادامه به شرایط کاشت و پرورش آن می پردازیم.

نکات مهم کاشت هندوانه

محصول هندوانه در ایران از محبوبیت بسیاری برخوردار است. بر اساس آمارها، تولید سالانه هندوانه در ایران حدود 2 تا 2.5 میلیون تن است. هندوانه در بسیاری از استان‌های ایران کشت می‌شود؛ اما شهرهای مهم کشت هندوانه در ایران شامل خراسان رضوی (به‌ ویژه شهرستان‌ های تربت جام و تایباد)، سیستان و بلوچستان (زاهدان و زابل)، فارس (مرودشت و کازرون)، خوزستان (اهواز و دزفول)، کرمان (جیرفت و کهنوج)، همدان (ملایر و نهاوند) و آذربایجان شرقی (مراغه و هشترود) است. این مناطق به‌دلیل تابستان‌ های گرم و آبیاری مناسب (رودخانه‌ ها یا چاه‌ های عمیق)، شرایط ایده‌ آلی برای کشت هندوانه دارند.

برخی از ارقام هندوانه ایرانی شامل هندوانه قرمز، هندوانه زرد (آناناسی) و هندوانه پوست‌ سیاه، کریمسون سوئیت ( دارای خط)، چارلستون گری ( بدون خط) و شوگربیبی هستند. هندوانه محصولی است که به مصرف آب زیادی احتیاج دارد و خشکسالی‌ های اخیر سبب شده است تا کارشناسان درباره الگوی کشت هندوانه در ایران هشدار دهند.

بهترین زمان کاشت هندوانه در مناطق گرمسیر

هندوانه دارای ارقام مختلفی است که می تواند در زمان و نوع کاشت آن ها تاثیر گذار باشد. به طور کل در مناطق گرمسیر ایران مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، جنوب کرمان، هرمزگان و بوشهر، بهترین زمان کاشت هندوانه از نیمه دوم بهمن تا اوایل فروردین است. در واقع  دمای خاک در این فصل در مناطق گرمسیر به‌ سرعت به حداقل 18-20 درجه سانتی‌ گراد می‌ رسد که این دما برای جوانه ‌زنی مطلوب بذر هندوانه ضروری است.

کشت به موقع این فرصت را می دهد که محصول قبل از رسیدن گرمای  تابستان که بالای 45 درجه است به مرحله برداشت برسد؛ زیرا گرمای شدید باعث اختلال در گرده افشانی، ریزش گل و کاهش کیفیت میوه می‌ شود. از طرفی، کشت زود هنگام امکان برداشت به موقع و فروش خوش قیمت محصول را به ما می دهد. همچنین این شیوه از برنامه کاشت به کشاورزان اجازه می‌ دهد در برخی مناطق گرمسیر دو کشت متوالی در سال انجام دهند. نکته مهم دیگر جلوگیری از ایجاد خسارت به وسیله باران‌ های موسمی تابستانه است؛ به خصوص در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان که می‌ تواند به محصول آسیب بزند.

شرایط آب و هوایی مناسب برای کاشت هندوانه

در کشت هندوانه ارقام متنوعی را می توان با توجه به نوع منطقه و خاک کاشت. کاشت هندوانه نیازمند شرایطی است که در صورت رعایت این شرایط، میزان تولید و کیفیت محصول به طور قابل توجهی افزایش می‌ یابد.

دمای مناسب کاشت هندوانه

اگر دمای خاک کمتر از 21 درجه سانتی گراد باشد، روند جوانه زنی گیاه کند می شود و در دمای 15 درجه، جوانه زنی هندوانه به میزان خیلی کم صورت می گیرد. به طور معمول دمای مناسب برای کاشت نشاء هندوانه حدود 21-27 درجه در روز و 18 تا 21 درجه در شب می باشد.

خاک مناسب کاشت هندوانه

خاک قابل کشت برای محصول هندوانه باید دارای زهکشی مناسب، مواد تغذیه ای همچون ماده آلی باشد و قابلیت نگهداری آب را داشته باشد. یکی از انواع خاکی که مناسب کشت هندوانه است، خاک لومی-شنی می باشد که حاصلخیزی خوبی دارد. میزان pH مناسب نیز 5-5/6 می باشد. توجه کنید که اگر میزان منیزیم در خاک کم و یا میزان پتاسیم و کلسیم زیاد باشد، شاهد ریزش برگ های هندوانه خواهیم بود. همچنین، خاک باید دارای مقادیر کافی از عناصر غذایی، به خصوص پتاسیم، فسفر و نیتروژن باشد. اگر میزان کلسیم خاک نیز کم باشد، مشکل پوسیدگی گلگاه در میوه هندوانه ایجاد می شود.

آبیاری مناسب کاشت هندوانه

رطوبت یکی از عوامل مهم برای رشد هندوانه است. رطوبت نسبی حدودا 60 تا 80 درصد برای هندوانه مناسب است. توجه کنید اگر رطوبت بیش از حد باشد، ممکن است منجر به بیماری‌ های قارچی شود.

توجه کنید که تنش خشکی در مراحل ابتدایی رشد هندوانه می تواند سطح برگ و عملکرد میوه را کاهش دهد. همچنین این تنش های خشکی و آبیاری زیاد در طی فرایند گلدهی و رشد میوه بسیار موثر خواهد بود. به خصوص در زمانی که وزن میوه به 5/4-5/6 کیلوگرم می رسد، آبیاری زیاد سبب شکافته شدن میوه می شود. هندوانه به آبیاری منظم نیاز دارد و در فصل گرم سال، باید آن را هر روز آبیاری کنید.

نور مناسب کاشت هندوانه

هندوانه برای رشد و میوه دهی باکیفیت نیاز به دریافت نور خوب دارد. منطقه‌ هایی که دارای نور خورشید کافی و زیاد هستند، گزینه‌ های مناسب‌ تری برای کاشت هندوانه می‌ باشند.

رطوبت مناسب کاشت هندوانه

میزان رطوبت مورد نیاز بین ۶۰ الی ۸۰ درصد می‌ باشد. اگر میزان رطوبت از این حد بیشتر شود، امکان ابتلای گیاه به بیماری‌ های قارچی و… نیز فراهم می‌ شود.

نکات کشت هندوانه

عمق کاشت بذر هندوانه حدودا 2 تا 5 سانتی متر در نظر گرفته می شود. عواملی مانند اندازه بذر، میزان تراکم بوته و درصد جوانه زنی مواردی است که در حین کاشت محصول مورد توجه قرار می گیرد.

آماده سازی زمین برای کاشت هندوانه

خاک بستر اصلی گیاه است و باید از نظر پی اچ و نوع بافت مناسب برای کاشت هندوانه باشد. اگر خاک متراکم باشد رشد ریشه هندوانه را شدیدا محدود می کند و می تواند علائم مختلفی را در هندوانه نشان دهد. با توجه به اینکه ریشه هندوانه تا عمق 2 متر نفوذ می کند، بهتر است در فصل پاییز قبل از کاشت بذر هندوانه، زمین را شخم بزنید تا تمامی سنگ‌ ها و کلوخه های بزرگ خرد شده و زمین از حالت کلوخه ای خارج شود.

آماده‌ سازی خاک جهت کشت هندوانه نیاز به انجام چندین مرحله است. در ابتدا شخم عمیق (۳۰-۴۰ سانتی‌متر) در پاییز یا اوایل زمستان صورت بگیرد و زمین عاری از علف‌های هرز شود. سپس در ابتدای بهار، خاک را دیسک زده و می توان جهت تقویت خاک، از کودهای حیوانی کاملا پوسیده به همراه کودهای شیمیایی مانند کود ریشه زایی، آمینو اسیدها، جلبک دریایی، اوره فسفات، هیومیک اسید و کودهای npk مانند 10-10-30 ، 10-52-10 و نیترات منیزیم استفاده می‌ شود.

همچنین کودهای ریزمغذی مانند آهن، روی و منگنز نیز توصیه می‌ شود. به علاوه pH خاک باید بین ۶-۷.۵ باشد تا بهترین جذب عناصر صورت بگیرد و در نهایت موجب تولید محصول باکیفیت شود. استفاده افراطی از کودهای نیتروژنه به همراه آبیاری بیش از حد نیز سبب ایجاد عارضه در میوه و بدمزه شدن آن می شود.

فاصله ردیف های کاشت هندوانه

در کشت هندوانه، فاصله بین ردیف‌ ها معمولا ۲ تا ۳ متر برای ارقام پابلند و بین ۱.۵ تا ۲ متر در کشت های مکانیزه است. بهتر است که فاصله بین بوته‌ ها در هر ردیف حدودا ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی‌ متر باشد. این فاصله ها با توجه به نوع رقم و نوع کشت می تواند متفاوت باشد تا بیشترین بازدهی حاصل شود. به این گونه که برای ارقام کم‌ پشت این فواصل به ۳ تا ۴ متر افزایش می‌ یابد تا فضای کافی برای رشد ریشه و ساقه‌ های رونده فراهم شود.

در فرم سیستم‌ های جدید کشت هندوانه، الگوی مناسب و استاندارد ۲×۲ متر توصیه می‌ شود که هم امکان دسترسی به نور کافی و گردش هوا را فراهم می‌ کند، هم از شیوع و گسترش بیماری‌ های قارچی جلوگیری می کند.

حشرات و بیماری های مهم در هندوانه

در طول دوره رشد هندوانه، حشرات و بیماری ها نیز می توانند به آن خسارت وارد کنند. برخی از مهم ترین آفات مخرب برای هندوانه شامل مگس جالیز، مگس خربزه، سفید بالک یا مگس سفید، عروسک خربزه، سرخرطومی جالیز و شته جالیز می شود. بیماری های مهم هندوانه شامل سفیدک سطحی و سفیدک داخلی، بوته میری، پژمردگی فوزاریومی آنتراکنوز و ویروس موزائیک (ویروس موزاییک) می شود که می توانند باعث خسارت جدی به هندوانه شوند. برای کنترل این آفات و بیماری ها می توان با سمپاشی سموم حشره کش مانند کنفیدور، دلتامترین، کلرپیریفوس، دی کلروس و سایپرمترین و سموم قارچکش مثل پنکونازول، ارتیواتاپ، فوزتیل آلومنیوم و تیوفانات متیل و … استفاده کرد.

کاشت زیر پلاستیک هندوانه

یکی از روش های کاشت هندوانه، کشت زیر پلاستیک است که مزایای بسیاری دارد. کشت زیر پلاستیک هندوانه یکی از روش‌ هایی است که در مدیریت بهتر آب، کاهش فعالیت علف‌ های هرز و افزایش تولید کمی و کیفی محصول موثر است. جهت کاشت زیر پلاستیک هندوانه در مرحله اول باید خاک مد نظر حاصل خیز و با زهکشی خوب باشد و با کودهای آلی و حیوانی کاملا تغذیه شود.

کاشت هندوانه در زیر پلاستیک به دو صورت کاشت هندوانه مستقیم یا کشت نشاء صورت می گیرد:

در کاشت هندوانه به صورت مستقیم، در ابتدا نوارهای آبیاری به فرم قطره ای نصب می شود. سپس بذر هندوانه را ضد عفونی و کشت می کنند و بر روی پشته ها پلاستیک کشیده می شود. در این روش نایلون ها به صورت تونل در بالای گیاهچه ها نصب می شوند. تنظیم ارتفاع مناسب تونل برای جلوگیری از سوختگی گیاهان بسیار مهم است. در زمان نصب پلاستیک، لبه های آن را به خاک بچسبانید تا نفوذ هوا کاهش یابد. در این روش، پلاستیک باعث گرم نگهداشتن خاک، جوانه زنی و رشد بذر می شود. با مساعد شدن دمای بیرون از پلاستیک و رفع سرما، نایلون اطراف گیاهچه ها را برمی دارند تا بوته در معرض هوای آزاد قرار گیرد و نور خورشید را به خوبی دریافت کند تا مراحل رشد و توسعه خود را کامل نماید.

توجه کنید که اگر در کاشت هندوانه زیر پلاستیک دچار تاخیر شود، با افزایش دمای هوا مشکلاتی را ایجاد می کند که شامل مختل شدن جوانه زنی، افزایش دما در ناحیه ریشه و گرمای بیش از حد می تواند سبب مرگ گیاهچه‌ های جوان  شود. همچنین در این حالت بیماری‌ های خاکزاد مانند فوزاریوم به دلیل افزایش دما و عدم تهویه هوا توسعه بیشتری پیدا می کنند.

کنترل علف های هرز در هندوانه

علف هرزهای متعددی در مزارع کشت هندوانه دیده می شود؛ اما معمولا گونه های پهن برگ علف هرز مانند تاج خروس، سلمه تره، قوزک، گوش بره و گندجارو بیشتر خسارت وارد می کنند. از گونه های باریک برگ می توان به پنجه مرغی، اویارسلام، قیاق و چسبک اشاره کرد. یکی از علف های هرز خسارت زا و انگل در بین بوته های هندوانه علف هرز سس است که از مهمترین علف های هرز مزارع هندوانه می باشد. جهت کنترل علف های هرز باریک برگ می توان از علفکش های فوکوس، نابواس استفاده کرد. همچنین استفاده از علف کش ترفلان به صورت پیش رویشی توصیه می شود.

نتیجه گیری

محصول هندوانه گیاه گرمسیری یا نیمه گرمسیری است که برای رشد کافی به دمایی بالاتر از حدود 25 درجه نیاز دارد. استفاده از ارقام مناسب و مصرف صحیح کودهای کشاورزی در زمان درست، می تواند بر کیفیت و عملکرد محصول تاثیرگذار باشد. پس با انتخاب مکان مناسب و کود کافی در جهت کشت هندوانه می توان محصولاتی با وزن و طعم خوب برداشت کرد.