کشت و کار در گلخانه از مزایای زیادی برخوردار است اما گیاهان گلخانه ای نیز مانند سایر کشت ها با بیماری ها و آفات رو به رو می شوند. کنترل آفات و بیماری ها در گلخانه بسیار مهم است؛ چرا که به دلیل محصور بودن فضای گلخانه، در صورت عدم کنترل آفات و بیماری ها امکان شیوع و طغیان آن ها وجود دارد. به همین دلیل باید دقت و تمرکز کافی را در تشخیص و راهکار اصولی جهت جلوگیری از گسترش آن ها را داشت.

آفات و بیماری های گلخانه

آفات و بیماری های گلخانه ای انواع مختلفی دارند که برخی از آن ها در بیشتر محصولات کشت شده در گلخانه یکسان هستند و کافیست آن ها را بشناسید و راهکار مبارزه با آن ها را بدانید. آفات گیاهی مجموعه ای از حشرات، قارچ‌ ها، باکتری‌ها و حتی ویروس‌ ها هستند. هر یک از این آفات به شیوه های گوناگونی می توانند گیاه را ضعیف کنند؛ چرا که اکثر حشرات با تغذیه از شیره سلولی گیاهان یا تغذیه از بافت برگ‌ها و ساقه‌ها و حتی ریشه به گیاهان آسیب وارد می کنند.

بیماری های قارچی گلخانه ای نیز با ایجاد اسپورها یا رخنه کردن در بافت گیاهان مختلف می‌ توانند به آن ها حمله کنند و سبب پوسیدگی یا پژمردگی در آن‌ها شوند. مهم ترین آفات در گلخانه شامل مینوز، شته ها، مگس سفید، زنجرک و کنه ها هستند. از مهم ترین بیماری های قارچی نیز می توان به پوسیدگی ساقه، ریشه و طوقه، سفیدک ها، آنتراکنوز، بوته میری و فوزاریوم اشاره کرد که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.

آفت مگس مینوز گلخانه

آفت مینوز یکی از آفات مهم در کشاورزی است و به گیاهانی همچون صیفی‌ جات، سبزیجات، درختان و حتی گیاهان زینتی آسیب می‌ رساند. خسارت اولیه این آفت در مراحل لاروی است؛ زیرا به داخل لایه نازک برگ نفوذ کرده و با تغذیه از بافت داخلی آن، موجب ایجاد دالان هایی در برگ‌ ها می‌ شود که به راحتی این دالان ها قابل تشخیص هستند.

مینوزها به دلیل تغذیه از برگ و ایجاد تونل ها در برگ، منجر به کاهش فتوسنتز شده، در نتیجه ضعف گیاه و کاهش محصول را به دنبال دارد. آفت مینوز در شرایط آب و هوایی گرم و خشک، گسترش پیدا می کند. در واقع مینوزها حشراتی کوچک با اندازه حدود 3 – 2 میلی متر هستند که لاروهای آن سفید رنگ یا زرد مایل به قهوه ای هستند. برای مقابله و کنترل مینوزها می توان از نصب توری ها، کارت زرد، کنترل بیولوژیک و حذف علف های هرز و سموم شیمیایی همچون کلرپیریفوس فن والریت، تریگارد و پرمترین استفاده کرد.

آفت مگس سفید یا سفید بالک

آفت مگس سفید یا Whitefly یکی از آفات مهم محصولات گلخانه‌ ها و حتی کشت فضای باز می‌ باشد که به نام های دیگری همچون پشه سفید، شته سفید بالدار، آفت پروانه سفید نیز می‌ شناسند. مگس سفید بیشتر در مناطق گرم و مرطوب حضور دارد که  گلخانه‌ ها و برخی از مناطق کشاورزی به علت داشتن شرایط مساعد جهت گسترش این آفت، بیشتر دیده می شود.

دوره زندگی مگس سفید در حدود سه الی چهار هفته است. این آفت چهار دوره زندگی دارد که شامل تخم، لارو، شفیره و حشره کامل می باشد. با توجه به دوره کوتاه زندگی آن ها، میزان تولید مثل آن ها بسیار زیاد است؛ زیرا مگس‌ های سفید ماده، می‌ تواند 300 الی 400 تخم بگذارد و در هر سال تقریبا ده نسل تولید مثل کنند. جهت بررسی علائم خسارت مگس سفید و راه کنترل آن به مقالات قبل مراجعه کنید.

آفت شته گلخانه ها

آفت شته یکی از آفات بسیار مهم در کشاورزی است که نه تنها در گلخانه وجود دارد ،بلکه در بین درختان، گیاهان زراعی و گیاهان آپارتمانی نیز حضور دارد. در واقع شته ها حشراتی ریز و كوچک با فرم بدني نرم و گلابي شكل هستند که به رنگ های سبز، زرد، قهوه ای و… دیده می شوند. سرعت تولید مثل این آفت بسیار زیاد است و مي تواند تا 20 نسل در سال داشته باشند. همچنین در گلخانه به علت كم بودن فضای محدود جمعيت شته ها به سرعت افزايش پیدا می کند.

شته ها بیشتر در قسمت های جوان گیاه و بر روی سطح زیرین برگ ها حضور دارند و از طریق خرطوم خود از شيره گياه تغذیه کرده و سپس شيره را دفع می کنند. به همین علت هم باعث تجمع مورچه ها شده و هم سطح برگ ها آسیب می بینند. شته ها بر روی برگ ها شيره می ریزند که می تواند مانع عمل فتوسنتز و باعث جذب بیماری های قارچی مانند قارچ کپک دوده ای به واسطه همین شیره ها شود. همچنین خسارت شته می تواند به صورت پیچیدگی لبه برگ ها و افزایش ضخامت غیر عادی همراه با حالت پژمردگی و یا کمبود عناصر در گیاه شود.

آفت کنه تارتن در گلخانه

کنه ها از دیگر آفاتی هستند که در بسیاری از گیاهان ایجاد خسارت می کنند. یکی از انواع کنه ها، کنه‌ تار عنکبوتی است که رایج‌ ترین نوع کنه‌‌ در گلخانه می باشد. این آفت به صورت پلی فاژ بوده و در تولید محصولات گلخانه‌ ای مانند گوجه فرنگی، کدو، بادمجان، فلفل، خیار، توت فرنگی، برخی سبزیجات و … خسارت می‌ زند.

کنه‌ تارتن یا تار عنکبوتی معمولا از سطح زیرین برگ تغذیه می‌کنند و با سوراخ کردن بافت گیاهان میزبان سبب می شود که بر روی برگ لکه هایی به صورت کلروتیک ایجاد گردد؛ زیرا در این محل ها کلروفیل از بین می‌ رود. همچنین در اثر تغذیه این آفت، برگ‌ ها زرد، خاکستری يا برنزی شده و پس از چندین روز برگ ها می ریزند. از سموم مناسب در کنترل این آفات می توان به آدیوس، نیسورون، نئورون، اورتوس و پروپارژین اشاره کرد.

بیماری بوته میری

بوته میری یکی از گیاهان بسیار شایع در گلخانه است که با اسم مرگ گیاهچه نیز آن را می شناسند. بوته میری یک بیماری قارچی خاکزاد است که معمولا در کشت سبزیجات و گل ها و نهال های جوان اثر‌گذار می باشد. گیاهانی که درگیر با بوته میری شده اند در عرض چند روز، از پایه و یا طوقه خود فرو می ریزند و بر روی زمین می افتند.

معمولا در زمانی که هوا سرد و خاک مرطوب باشد ابتلا به بیماری بوته میری افزایش پیدا می کند. این قارچ ها به راحتی زنده می مانند و در خاک و ادوات که آلوده به خاک هستند انتقال پیدا می کنند. از جمله روش هاى کنترل بیماری بوته میری، عدم جابه جایی قسمت آلوده به بخش سالم زمین است.

از علائم این بیماری می توان به نرم و آبکی شدن ساقه، طوقه و حتی ریشه گیاهان اشاره کرد که اغلب به رنگ خاکستری یا قهوه ای هستند. در نتیجه ساقه ها نازک شده و بر روی خاک می افتد. جهت کنترل این بیماری می توان اقداماتی مانند ضد عفونی خاک و بذر قبل از کاشت، جلوگیری از جا به جایی بخش آلوده به زمین سالم، کنترل رطوبت و آبیاری، زهکشی مناسب زمین و مصرف فسفیت پتاسیم و سموم قارچکش را انجام داد.

بیماری فیتوفترا در گلخانه

بیماری فیتوفترا معمولا می تواند نسبت به پیتیوم خسارت بیشتری وارد کند. فیتوفترا معمولا موجب پوسیدگی طوقه و ریشه می‌ شود. پوسیدگی فیتوفترا در گلخانه بر روی محصولات مختلفی دیده می شود؛ اما در محصول خیار در مرحله اول سبب پوسیدگی میوه می‌ شود. جالب است بدانید در شرایط هوای مرطوب این قارچ می تواند بوته خیار را قبل از رشد متعادل از بین ببرد.

علائم بیماری پوسیدگی فیتوفتورایی شامل پوسیدگی ‌ریشه و طوقه، پژمردگی و ایجاد لکه در برگ ها، حتی پوسیدگی میوه و در نهایت مرگ گیاه است. توجه کنید که این بیماری از طریق رگبرگ‌ها و دمبرگ‌ها نیز گسترش می‌یابد و در نتیجه گسترش آن قسمت عمده‌ایی از شاخ و برگ قهوه‌ای و خشک می‌شود و با افزایش رطوبت می توانند به سرعت کل گلخانه را درگیر با بیماری کنند. پس با کنترل رطوبت، ایجاد تناوب در کشت، از بین بردن بقایای گیاه و مصرف سموم شیمیایی متالاکسیل، مانکوزب و تیوفانات متیل می توان آن را کنترل کرد.

بیماری رایزوکتونیا در گلخانه

به طور کلی علائم ایجاد شده توسط قارچ پیتیوم و فیتوفترا با مرگ گیاهچه در قبل از ظهور است. علائم کلی آن ها شامل لهیدگی به همراه لکه های قهوه ای به صورت آبسوختگی می باشد و گسترش آن ها بسیار سریع صورت می گیرد. علائم ابتدایی قارچ رایزوکتونیا به این صورت است که قبل از خروج گیاهچه از خاک، زخم های برنزه تا قهوه ای متمایل به قرمز رنگ، بر روی نشاء می باشد و با گسترش آن موجب مرگ گیاهچه می‌ شود.

مقاومت گیاهان در حال رشد نسبت به بیماری بیشتر بوده؛ چرا که حساسیت کمتری دارند. شرایط گسترش قارچ ریزوکتونیا برخلاف پیتیوم و فیتوفتورا، به صورت خاک خشک و یا مناطق مرطوب و خنک است و در بخش های بالایی خاک بیشتر بروز می‌ یابد. رایزوکتونیا بیشتر در مراحل قلمه زنی و نشاکاری گیاه دیده می شود و می توان با سمومی همچون متالاکسیل مانکوزب و ضد عفونی خاک از گسترش آن جلوگیری کرد.

نتیجه گیری

بیماری ها و آفات در گیاهان از مهم ترین مسائل در کشاورزی هستند که باید در پیشگیری و کنترل آن ها اقدامات لازم را انجام داد؛ چرا که حجم و تولید محصولات رابطه مستقیمی باکنترل این آفات و بیماری ها دارند. هرچه آفات و بیماری بیشتر باشد، حجم خسارت آن ها نیز بیشتر است؛ از این رو باید به صورت جدی و اصولی آن ها را کنترل نمود.