تشخیص و علت شوری خاک

مقدمه

تنش شوری در گیاهان یعنی،نمک زیاد موجود در خاک ،رشد گیاه را محدود کرده ، که از عوامل ایجاد کننده میتوان به شوری خاک، آبیاری با زهکشی ضعیف و آب شور اشاره کرد. تنش شوری باعث کاهش محصولات کشاورزی است بنابراین بروز مشکلات فیزیولوژیکی، متابولیکی، کاهش رشد و نمو ، جوانه زنی،قدرت، کمیت و کیفیت گیاه می شود و تهدید جدی برای جامعه کشاورزی بشمار می رود.

شوری چیست

شوری زمانی اتفاق می افتد که  pHو Ec در آب و یا خاک زراعی بیش از حد افزایش پیدا بکند و مواد موثره کودها و یا سموم سریعا در این خاکها یا آبها بلوکه شوند، این خاک یا آب از لحاظ کشاورزی شور می شوند.

تاثیر تنش شوری تنها به یک مرحله خاص از رشد گیاهان محدود نمی شود. بلکه در تمام سیکل رشد گیاهان اثر گذار بوده و در نهایت به کاهش عملکرد محصول منجر می شود.

با شور شدن خاک تجمع بیش از حد نمک های محلول در آب ایجاد می شود. نمک های محلول به طور معمول شامل نمک طعام  NaClاست ولی ترکیبات مختلف مانند: بور، سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، سولفات ها، کلرید ها، کربوهیدرات ها و بی کربنات نیز شامل می شود. که در بین کاتیون ها، سدیم رابطه مستقیم با شوری دارد. عمده تاثیر تنش شوری خاک بر گیاهان، در توانایی جذب آب است که حتی با وجود رطوبت کافی خاک، گیاه به دلیل عدم توانایی در جذب آب کافی دچار سوختگی و مردن می شود.

تنش شوری وضعیتی است که نمک زیادی موجود در خاک رشد گیاه رامحدود می کند که از عوامل ایجاد کننده ی این تنش میتوان به شوری خاک، آبیاری با زهکشی ضعیف و آب شور اشاره کرد. تنش شورییکی از فاکتورهای مهم کاهش محصولات کشاورزی است که باعث بروزمشکلات فیزیولوژیکی، متابولیکی، کاهش رشد و نمو ، جوانه زنی،قدرت، کمیت و کیفیت گیاه می شود و تهدید جدی برای جامعهکشاورزی بشمار می رود. اثر سمی نمک بیشتر از هر عنصر دیگری بهگیاه خسارت وارد می کند. شناسایی ارقام مقاوم به شوری راهکار مناسبی برای جلوگیری از خسارت است. سازگاری با نمک مجموعه ایاز فرایندهای پیچیده می باشد. شوری خاک روی فرایند هایی همچون محتوای آب، رنگدانه ها، چربی ها، جذب مواد مغذی و متابولیسم اثر می گذارد

طبقه بندی خاک های شور

رایج ترین علت های شوری خاک چیست؟

1. شوری ذاتی خاک (هوازدگی سنگها، مواد اولیه)
2. آبیاری با آب غنی از نمک، که باعث افزایش میزان نمک در زمین می شود.
3. محدودیت زهکشی و بالا آمدن سطح آب
4. تبخیر سطحی و تعرق گیاه
5. استفاده بیش از حد و ناصحیح از کودها (کودهای شیمیایی کشاورزی)
6. ریختن نمک صنعتی بر روی خاک
7. نسبت کم بارندگی به تبخیر
8. استفاده از لجن فاضلاب
9. آب و هوای خشک و بارش کم باران
10. انتقال نمک خاک های شور مناطق مجاور به کمک باد
11. استخراج بیش از حد آب شیرین
12. بالا آمدن سطح آب های زیرزمینی و انتقال املاح آن ها به طور مستقیم همراه با آب و یا صعود شفریه آب در خاک

تشخیص شوری در گیاه و خاک 

1. متوقف شدن باردهی گیاه و کند شدن رشد آن
2. کمبود کلروفیل و زرد و بی‌رنگ شدن
3. ریختن گل‌های گیاه
4. خشک و بدرنگ شدن اطراف برگ‌ها
5. عدم رشد کامل و یکنواخت در سطح مزرعه و باغ
6. رنگ سبز تیره متمایل به بنفش که ناشی از PH بالا و درنتیجه، کمبود غذایی است.
7. و ضعیف شدن ساقه‌ی گیاه از مهمترین علائم تشخیص تنش شوری خاک در گیاهان است.

تنش شوری موجب تغییرات شیمیایی، فیزیولوژیک و مورفولوژیک متعدد در گیاهان میشود. این تنش رشد، فتوسنتز، سنتز پروتئین، متابولیسم لیپیدها، تنفس و تولید انرژی را تحت تأثیر قرار میدهد. از طرفی خسارت شوری در گیاهان با کاهش پتانسیل آب در محیط رشد ریشه، سبب محدودیت جذب آب توسط ریشه می گردد

کاهش میزان رشد در شرایط تنش شوری می تواند به دلیل اختلال در فرآیندهای دخیل در تولید انرژی در گیاهان مثل فتوسنتز، تنفس و مهار گسترش یا تقسیم سلولی می باشد.

آسیب های ناشی از افزایش شوری

1. از دست دادن تنوع زیستی و اختلال در اکوسیستم  کاهش عملکرد محصول و بهره وری محصول در زمین های شور
2. بیابان زایی زمین های مزرعه که قبلاً زراعی بودند.
3. افزایش تعداد گیاهان مرده و در حال مرگ
4. افزایش خطر فرسایش خاک به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی
5. آلودگی آب آشامیدنی
6. جاده ها و پی ساختمان ها با تجمع نمک در داخل ضعیف می شود ساختار طبیعی خاک
7. کاهش فعالیت بیولوژیکی خاک به دلیل بالا آمدن سطح آب شور
8. به علت فرسایش مواد خاک، ظرفیا ذخیره سای مخازن آب کاهش می یابد.

بهترین راه حل جلوگیری از شور شدن خاک ؟

اساس پیشگیری از تنش شوری در خاک، جلوگیری از نفوذ بیش از حد نمک است. اگرچه گیاهان به مقدار مشخصی نمک نیاز دارند، اما نیازهای آنها در مقایسه با محتوای خاکهای تحت تأثیر نمک اندک است. در اینجا چند روش معمول برای جلوگیری از شور شدن خاک ذکر شده است.

• بهینه سازی آبیاری (مصرف آب شور را کاهش دهید، آبیاری قطره ای انجام دهید، از آب نمک زده، بازیافت شده، برداشت شده از باران و آبیاری بیش از حد استفاده نکنید)
• برای حفظ رطوبت و کاهش آبیاری، مواد آلی و کود را اضافه کنید
• از خاک ورزی عمیق ماشین آلات سنگین خودداری کنید تا نمک های خاک را به ناحیه ریشه منتقل نکنید، که باعث شور شدن می شود
• برای محافظت از سطح زمین از محصولات پوششی یا مالچ استفاده کنید
• به عنوان یک اقدام پیشگیرانه،  Crop Monitoring امکان ردیابی وضعیت پوشش گیاهی در مزرعه و شناسایی مناطق با پوشش گیاهی کمیاب یا سطح برهنه زمین را فراهم می آورد.
• به این نکته توجه داشته باشید که در صورتی که خاک به صورت مداوم، بیش از اندازه و نامناسب در معرض کود ضد شوری قرار بگیرد، دچار خستگی و فرسایش خواهد شد و وضع را حتی از آنچه که هست نیز وخیم‌تر خواهد کرد.

بهترین راههای مدیریت خاک های مبتلا به شوری

عملیات شیمیایی در تنش شوری : 1-تغذیه مناسب گیاهان 2-استفاده از هورمون های رشد ریشه 3-استفاده از اصلاح کننده های سدیم

عملیات مکانیکی 1-آبشویی 2-زهکشی 3-زیرشکنی 4-مالچ(خاکپوشی)زیر شکنی  

عملیات زراعی 1-مصرف انواع کودهای آلی 2-کشت بذر در بستر مناسب 3-انتخاب محصول متحمل به شوری 4-شورورزی

روشهای اندازه گیری

رایج ترین روش اندازه گیری شوری خاک، اندازه گیری غلظت نمک براساس قابلیت هدایت الکتریکی (EC)  عصاره اشباع محلول آب و خاک می باشد. همچنین در آزمایشگاه ها میزان نمک خاک را با اندازه گیری کل مواد جامد محلول در نمونه اندازه گیری می کنند.

اندازه گیری شوری خاک بوسیله نقشه برداری میدانی (با استفاده از GPS )

مزیت استفاده از ضد شوری

مزیت استفاده از ضد شوری ها باغ افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی خاک، افزایش ظرفیت نگهداری و رها سازی عناصر غذایی، کاهش آبشویی عناصر غذایی و تشکیل کلات عناصر غذایی می شود.

معمولا، واكنش گياه به مصرف كود در خاكهاي با شوري كم تا متوسط 10 (m/dS )به احتمال زياد مثبت است (در صورت وجود كمبود عنصر غذايي مورد نظر) وليكن در شوريهاي شديد، شدت تنش شوري ممكن است منجر به كاهش عملكرد محصول و عدم كارآيي كوددهي گردند. البته، نوع گياه، نوع كود مصرفي و مديريت زراعي نيز بر آن اثرگذار مي باشند.

مکانیزیم اثر ضدشوری که علاوه بر کلسیم حاوی گوگرد می باشد

پلی سولفید کلسیم همزمان شوری و قلیایی خاک را کنترل می کند به صورت که کلسیم موجود در ترکیب باعث می شود سدیم خاک را متعادل کند با خنثی کردن سدیم و شوری را از بین ببرد از طرفی بخاطر وجود پایه گوگردی که در ترکیب هست گوگرد باعث میشه PH خاک قلیایی را به پایین (اسیدی) بیاورد و خاک را سبک کند و جذب عناصری مانند آهن، روی، منگنز را افزایش دهد. بنابراین نوع کود پیشنهادی برای ضدشوری استفاده از کودهای حاوی پلی سولفید کلسیم می باشد. در ضمن برای از بین بردن شوری، 1 الی2 مرتبه آبیاری سنگین در زمستان توصیه می شود به علت خواب ریشه گیاه، با این کار باعث شسته شدن املاح موجود در خاک می شود.

پیشنهاد اگری راز

تیم اگری راز طی سابقه کاری چندین ساله ی خود در زمینه ی کشاورزی به شما پیشنهاد میکند که قبل از کاشت محصولات خود در زمین، آزمایش خاک را انجام داده و از محصولات ضد شوری استفاده کنید، دیگر نگران باغ یا مزارع خود نباشید .

منابع

• https://eos.com/blog/soil-salinization/
• https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-319-96190-3.pdf
• https://agrilib.areeo.ac.ir/book_3235.pdf
• https://www.researchgate.net/publication/330888757_kshawrzy_dr_shrayt_shwr
• https://uknowledge.uky.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1164&context=pss_views#:~:text=Excessive%20fertilization%20with%20very%20soluble,ing%20plant%20growth%20and%20development.
• https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1066698.pdf
• مقالهhttps://www.researchgate.net/publication/43457698_The_effect_of_salinity_on_plant_available_water
• مقالهhttps://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=204447
• مقاله https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=222222
• مقاله https://uknowledge.uky.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1164&context=pss_views
• مقالهhttps://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpls.2021.660409/full
• مقاله https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378377406002149

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  **اگری راز ،راز رویش ها**