مدیریت و کنترل بیماری های گیاهی
مقدمه
مبارزه با بیماریهای گیاهی، جلوگیری از وقوع و یا کاهش میزان و شدت بیماری می باشد که با استفاده از روش های مختلفی صورت می گیرد. هدف از مبارزه با بیماریهای گیاهی نجات تک تک گیاهان بیمار نمی باشد، بلکه نجات جمعیت گیاهان در نظر میباشد. . جهت کنترل اصولی هر مشکل از جمله بیماری یک گیاه ابتدا باید با شناخت کامل راه های کنترل آن را طبقه بندی نمود.یکی از بهترین روشهای طبقه بندی از طریق نوع مبارزه می باشد که شامل موارد زیر است .
- عملیات زراعی
- روش های شیمیایی
- کنترل بیولوژیک
- مقاومت میزبان
عملیات زراعی
در کشاورزی سنتی تولید محصولات سالم و سودآور بر مبنای عملیات حیح زراعی بوده است. به مرور زمان با توسعه کشاورزی و کشت وسیع، متراکم و مداوم یک محصول و استفاده همزمان از توده ها و سموم شیمیایی تنوع میکروبی خاک محدود و نتیجه آن افزایش وقوع بیماری ها شده است. جهت کنترل بیماری ها استفاده از سموم بایستی به حداقل برسد و عملیات زراعی مقدم شمرده شوند. اقدامات لازم جهت کنترل بیماری ها از طریق عمليات زراعی از راههای زیر امکان پذیر است.
✅ تناوب زراعی
شناسایی دامنه میزبانی پاتوژن ، مدت بقاء اینوکولوم عامل بیماری در خاک و بیولوژی پاتوژن بسیار مهم است
✅آیش
ایش به صورت خشک، مرطوب و غرقاب روی عوامل بیماری زای مختلف موثر خواهد بود
✅تنظیم تاریخ کشت و عمق کشت
اصلاح تاریخ کشت در جهت حمایت میزبان در زمان اوج مناسب پاتوژن یاناقلین آن و تغییر عمق کشت در جهت رشد مناسب میزبان و اجتناب از پاتوژنها بسیار حائز اهمیت است
✅فاصله گیاهان
تراکم زیاد با تغییر میکروکلیمای مزرعه و بالا بردن رطوبت و غیره می توانند سبب توسعه زیاد برخی بیماری ها میشود
✅مدیریت آبیاری
دوره آبیاری با توجه به بیماری های موجود تنظیم و مدیریت شود
✅مدیریت تغذیه
میزان مواد غذایی و در دسترس بودن آن در خاک میتواند باعث افزایش مقاومت در گیاه شده و نقش مهمی در پیشگیری بیماری و آفت در گیاهان دارد.
✅مدیریت اسیدیته خاک
اسیدیته خاک روی رشد بیماری ها و توسعه آنها تاثیر گذار است. برخی از بیماری های گیاهی در PH اسیدیو برخی دیگر در PH قلیایی بیشتر توسعه می یابند
✅توده آلی خاک
کودهای آلی با افزایش تنوع بیولوژیک و اصلاح بافت و ساختمان خاک روی توسعه بیماری ها اثر میگذارند
✅انتخاب واریته
✅سطح فوقانی خاک
مرزبندی مناسب روی تماس شاخ و برگ گیاهان با یکدیگر و با خاک تاثیر خواهد داشت.
روش های شیمیایی
اگرچه کنترل شیمیایی بیماری های گیاهی گسترش جهانی دارد ولی استفاده از قارچ کش ها و سایر ترکیبات شیمیایی جهت کنترل بیماری ها به اندازه مصرف آفت کش ها و علف کش ها به هیچ وجه بوده است. روش شیمیایی روش کاملا محسوس و موثر علیه بیماری های گیاهی است به همین دلیل کشاورزان از این روش استقبال می کنند. معایب این کار آلودگی محیط زیست، سمیت آن برای سایر جانداران و میزان هزینه آن می باشد. لذا کنترل شیمیایی همیشه باید همراه با سایر روش ها و به صورت تلفیقی طوى بکار برده شود که حداقل خسارت به تعادل بیولوژیک موجود وارد شود. در مدیریت تلفیقی بیماری های گیاهی استفاده از مواد شیمیایی جهت کنترل بیماریهای گیاهی اجتناب ناپذیر است. مواد شیمیایی در مدیریت بیماری های گیاهی نقش تکمیلی برای عمليات زراعی و کنترل بیولوژیک و ژنتیک دارد.
قارچ کش ها را میتوان به سه دسته طبقه بندی کرد
- مواد شیمیایی حفاظت کننده
- مواد شیمیایی ریشه کن کننده
- مواد شیمیایی درمان کننده
از نظر فرمولاسيون قارچکش ها به صورت پودرهای وتابل، سوسپانسیون ها و فرمولاسیون های ضد عفونی کننده مرطوب، امولسیون های غلیظ، محلولها، گردها و گرانولها مصرف می شوند.
کاربرد قارچکش ها به صورت سمپاشی، گردپاشی، ضد عفونی بذور، که می توانند به صورت ضد عفونی سطحی، ضد عفونی داخلیو محافظت بذور باشد، ضد عفونی خاک که می تواند به صورت خیساندن خاک، پخش کردن گردها، پودرها یا گرانولها و تدخینی و خمیرها و رنگها باشد.
گاهی اوقات مواد همراه جهت تاثیر بهتر قارچکش ها به آنها اضافه می شود، این مواد شامل عوامل خیس کننده، پخش کنندها و چسبنده ها می باشند.
دسته بندی قارچ کش از نظر ماده موثر
- گروه مسی غیر آلی
از بین ترکیبات مختلف حاوی مس، محلول بوردو و واکسی کلرورمس برای مصرف روی گیاهان در حال رویش مناسب ترند.ترکیبات مس از جمله قارچ کش های محافظتی به حساب می آیند.
- گروه گوگردی غیر آلی
امروزه ترکیبات مختلف گوگردی برای مبارزه با قارچ ها مصرف فراوانی دارد.که شامل پودرهای گوگرد ،گوگرد های قابل تعلیق در آب میباشد.برای کنترل بیماری های قارچی مخصوصا سفیدکی پودری از گوگرد و ترکیبات گوگردی استفاده می گردد که دارای محاسن و مزایای زیر می باشد:
- تاکنون هیچ قارچی در مقابل این قارچ کش مقاوم نشده است
- در داخل کشور به وفور یافت شده و خیلی ارزان است.
- با اغلب قارچ کش ها قابلیت اختلاط دارد.
- برای انسان و دام بدون خطر می باشد.
- با اغلب حشره کش ها قابل اختلاط است
- گروه قارچ کش های آلی
این قارچ کش ها شامل کاربامات ها ،بنزیمیدازول ها،قارچ کش حاوی کلر و آنتی بیوتیک ها می باشد.
برای بهتر اثر کردن سم و چسبیدن ذرات سم به میزبان و بهتر پخش شدن و …موادی را به سم اضافه میکنند که به آن مواد همراه میگویند که شامل مواد خطر زاد و پخش کننده ها و مواد چسباننده می باشد.
کنترل بیولوژیک
کاهش یا حذف عوامل بیماری زا توسط جانوران یا موجدات انگلی که روی آنها زندگی و یا از آنها تغذیه می نمایند.
عوامل موثر در مبارزه بیولوژیک
- میزبان
- انگل و عامل بیماری
- آب و هوا
- آنتاگونیست
نکات مهم در به کارگیری مبارزه بیولوژیک
- گردش زراعی معمولا عوامل بیماری زای خاکزاد را کاهش میدهد
- افزایش مواد اصلاح کننده خاک که به صورت انتخابی موجب تحریک و تقویت آنتاگونیست ها خواهد شد.
- تغییر اسیدیته (pH) خاک به نحوی که به نفع آنتاگونیست یا به ضرر عامل بیماری زا یا به هر دو حالت باشد
- انتخاب روش هایی از شخم که موجب ریزتر شدن خاکدانه ها، تهویه بیشتر آن و تغییر بافت خاک گردد
- به کارگیری روش هایی از آبیاری به نحوی که قدرت نگهداری آب در بافت خاک به نفع میزبان و آنتاگونیست بوده و به ضرر عامل بیماری زا باشد
- به کار گیری گیاهان تله و گیاهانی که خسارت ناشی از نماتودها و پاره ای از قارچهای خاکزی را کاهش دهند.
- انجام عملیات اختصاصی روی بافت خاک به نحوی که عوامل بیماری زا و موجودات رقابت کننده با آنتاگونیست ها را حذف و بقای هرچه بیشتر آنتاگونیست ها را امکان پذیر سازد.
- افزودن مواد خاصی به شاخ و برگ گیاهان، این مواد باید به گونه ای باشند که توسط آوندها در سیستم گیاه به حرکت درآمده و از طریق نشت نمودن از راه ریشه محيط خاک را برای آنتاگونیست مساعد و برای عامل بیماری زا نامساعد نمایند
- ایجاد ارقام مقاومی که در شرایط نامساعد آب و هوایی یک منطقه رشد خوبی دارند.
مقاومت میزبان
استفاده از گیاهان مقاوم یکی از جالب ترین مباحث مدیریت بیماریهای گیاهی است.استفاده از ارقام مقاوم با دیگر عملیات مدیریت بیماریهای گیاهی (زراعی و شیمیایی) سازگاری دارد و سبب صرفه جویی در وقت، انرژی و هزینه مالی می شود.
جمع بندی
جهت کنترل و مبارزه با یک بیماری دانش کافی از علل وقوع و توسعه آن مورد نیاز می باشد. شرایط محیطی، میزبان و پاتوژن و عکس العمل های آنها در محیط بیولوژیک باید به طور کامل شناخته شوند و بر اساس آنها برنامه های کنترل یک بیماری تهیه شوند
منابع
- https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%B1
- https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87
- https://en.wikipedia.org/wiki/Cucumber_mosaic_virus
- https://www.apsnet.org/edcenter/disandpath/viral/pdlessons/Pages/Cucumbermosaic.aspx
نظرات کابران