هورمون های گیاهی یکی از عوامل درونی می باشد که باعث تنظیم کننده رشد گیاهان می شود. عوامل بیرونی که بر رشد گیاه تاثیر میگذارد نور و دما می باشد. می توان گفت هورمون گیاهی ماده آلی هستند که به صورت طبیعی در سلول های بافت گیاهان موجود است که به وسیله آوند به تمام قسمت های گیاه میرسد. این مواد حتی به مقدار کم ، تاثیرات فیزیولوژیکی فراوانی در رشد گیاهان می گذارند.
هورمون گیاهی چیست
هورمون به معنای تهییج و تحریک است و ریشه ی یونانی دارد که در گیاهان به مقدار کم موجود است . هورمون به عنوان یک محرک رشد در گیاهان، فرآیندهای گیاه را کنترل و تنظیم کرده و انتقال این هورمون ها به قسمت های مختلف گیاه توسط آوندها انجام میشود .
هورمون‌های گیاهی یا فیتوهورمون‌ها مولکول‌های منفرد تولید شده در گیاهان اند که در غلظت‌های بسیار کم تأثیرگذار بوده ، هورمون‌های گیاهی تمام جنبه‌های رشد و نمو از جنین زایی، تنظیم اندازه‌ی اندام‌ها، دفاع در برابر پاتوژنها، تحمل تنش‌ها و… را میتوانند کنترل کنند.
گیاهان برای تنظیم هورمون‌های داخلی و اثرات آنها از مسیرهای مختلفی استفاده می‌کنند. هورمونها با ترکیب با اسیدهای آمینه، کربوهیدرات‌ها یا پپتیدها میتوانند ،آنها را در سلول‌ها ذخیره کنند یا غیرفعال کنند. گیاهان همچنین میتوانند هورمونها را ازنظر شیمیایی تجزیه و به‌طور مؤثری آنها را از بین ببرند.
عواملی که بر عملکرد مواد تنظیم کننده رشد گیاهی تاثیر می‌گذارند، شامل عوامل مختلفی هستند مانند شرایط خاک و آب، دما و نور، سن و رشد گیاه، نوع محصول و نوع ماده تنظیم کننده رشد گیاهی استفاده شده و غیره. به طور کلی، استفاده از مواد تنظیم کننده رشد گیاهی باید با دقت و به جایگاه و شرایط خاص گیاهان مورد استفاده قرار گیرد و باید با توجه به عوامل مختلفی که بر عملکرد آنها تاثیر می‌گذارند، برنامه تغذیه گیاهی متعادلی ارائه شود.
تفاوت هورمون‌های گیاهی و جانوری
در جانوران بر عکس گیاهان، غدد درون‌ریز برای تولید هورمون وجود دارد، اما در گیاهان، هورمون ها در برگ، شاخه، گل، میوه، دانه یا ریشه تولید خواهند شد. در گیاهان، تجمع دو یا بیشتر از دو هورمون گیاهی بر رشد و نمو تاثیر خواهد گذاشت.
انواع هورمون های گیاهی
هورمون های گیاهی میتواند اثر بازدارندگی و محرک رشد را در گیاهان داشته باشد .بنابراین به دو دسته *هورمون های تحریک کننده رشد و هورمون بازدارنده رشد تقسیم میشود .
هورمون های تحریک کننده های رشد شامل موارد زیر است
جیبرلین (Giberellin)
سیتوکینین (Cytokinin)
اکسین (Auxin)
هورمون های بازدارنده رشد شامل موارد زیر است
اسید آبسیزیک (Abscisic acid)
اتیلن (Ethylene)
هورمون های گیاهی در ابتدا با توجه به ساختار شیمیایی و ویژگی ها به انواع مختلفی که در بالا گفته شده تقسیم شده ولی در مطالعات بعدی ، براسینو استروئید ها ، جاسمونیت ها ، استریگولاکتون و سالیسیلیک اسید ها به این دسته اضافه شد.
در ادامه مقاله به توضیح در مورد هورمون ها می پردازیم .
هورمون های تحریک کننده های رشد
اکسین
اکسین نوک ساقه تازه روییده گیاه می باشد و در رشد گیاهان نقش بسیار مهمی دارد. اگر گیاهی در معرض نور یکطرفه قرار گیرد ،سمتی که نور دیده تراکم اکسین کم و طرفی که نور ندیده تراکم اکسین زیاد شده و باعث خمیدگی گیاه میشود .محل ساخت اکسین نوک ساقه تازه روییده می باشد.
نقش اکسین در گیاه
- باعث پارتنوکارپی
- تاخیر در رسیدن میوه
- تحریک طویل شدن سلول
- تنظیم و رشد در تعدادی گیاهان
- سبب رشد طولی ریشه و ساقه
- سبب تولید میوه بدون دانه
- گلدهی در گل‌های دوپایه
- تحریک رشد قسمت‌های گل
- چیرگی جوانه انتهایی به جوانه جانبی
- تحریک تولید اتیلن در غلظت بالا
- جلوگیری یا افزایش ریزش برگ و میوه
- اکسین ذخیره در جوانه راس مانع رشد جوانه‌های جانبی میشود
- تحریک شروع ریشه در برش‌های ساقه و پیشرفت ریشه جانبی در کشت بافت
سیتوکنین
سیتوکنین ها بخصوص در تحریک تقسیم سلولی گیاهان مؤثر هسند ونقش موثری در بزرگ شدن سلول، اندام زائی و تمایز دارد .و محل ساخت آن رئوس ریشه است.
نقش سیتوکنین در گیاه
- باعث پارتنوکارپی
- تسریع تقسیم سلولی
- باعث سنتز کلروفیل و دوام برگ
- سبب شادابی گل و میوه
- افزایش رشد در ریشه ، ساقه ، دانه و میوه
- از سلول های تمایز نیافته بوسیله سیتوکنین ساقه تولید شده
- سبب شکستن خواب بذر
- جلوگیری از پیری زود رس
- سیتوکینین‌ها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شدن آن تأثیر میگذارد ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده دارد بستگی به اندام مربوط نوع بخصوص سیتوکینین و غلطت آن دارد
جیبرلین
جیبرلین در رشد گیاهان بسیار موثرند. نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین در گیاهان برگهای مریستمی، نوک ریشه، بذرهای در حال رشد است و انتقال این هورمون در گیاهان کاملاً به‌طور آزاد هم در آوند آبکش و هم در آوند چوبی انجام میشود .
نقش جیبرلین در گیاه
- باعث پارتنوکارپی
- سبب بیداری جوانه و بذر
- بزرگ شدن میوه بدون دانه
- افزایش طول میان گره
- افزایش طول ساقه در گیاهان کوتاه قد
- طول موج کوتاه ناحیه قرمز در ایجاد رشد برگ موثر است و جیبرلین میتواند جایگزین نور قرمز شود.
- در گیاهان روز بلند باعث افزایش گلدهی و در گیاهان روز کوتاه باعث توقف گلدهی است
- بعضی از اکسین ها با غلظت مناسب باعث طویل شدن ریشه و برخی دیگر از ریشه زایی بر روی قلمه ها جلوگیری میکند .
هورمون های بازدارنده های رشد
اتیلن
هورمون پیری ،معلوم شده‌است که به صورت گاز اتیلن در بافت‌های گیاهی ساخته شده و مانع از رشد ریشه و ساقه گردیده و پیری و ریزش برگ‌ها را تسریع میکند و از طرفی نمو جوانه‌های جانبی را به تأخیر می‌اندازد
محل ساخت آن دیواره میوه است .
نقش اتیلن در گیاه
- مانع رشد گیاه
- سبب ریزش برگ
- سبب رسیدن میوه
- باعث کوتاهی دوره نونهالی در درختان میوه میشود
- باعث افزایش مقاومت محصولات انباری میشود
- تنظیم شرایط محیطی رشد گیاه
اسید آبسیزیک
اسید آبسیزیک از سایر بازدارنده‌های طبیعی گیاهان حدود یکصد مرتبه قویتر است و فرایندهایی مانند رکود بذرها، جوانه‌ها و نیز ریزش اندام‌ها را کنترل میکند و مانع رشد گیاه میشود . محل ساخت آن در کلروپلاست است .
نقش اسید آبسیزیک در گیاه
- سبب ریزش برگ
- سبب خواب دانه وجوانه
- سنتز پروتئین و انتقال یون در شرایط نا مساعد محیطی
- مانع تعرق گیاه و حفظ آب توسط ریشه
براسینواستروئیدها
تنها گروه هورمون های گیاهی استروئیدی است .
- باعث طویل سازی و تقسیم سلولی
- زمین گرایی
- تمایز بافت ها به بافت چوبی
- مقابله با استرس های زیستی
جاسمونت ها
جاسمونت ها ترکیباتی لیپیدی هستند که اولین بار در روغن گیاه یاس شناسایی شدند. این ترکیبات، در واکنش گیاه در برابر هجوم پاتوژنها، قارچ‌ها یا گیاه‌خواران، نقش دارند.
سالیسات‌ها
هم در دفاع نقش دارند. اینها نقش کمک‌های اولیه در درمان بیماری‌های عفونی را دارند. با آزاد شدن سالیسات، مقداری از ذخیره‌ی غذایی و انرژی صرف بهبود گیاه میشود. براسینولید که اولین بار در کلزا (از گیاهانی دانه روغنی) کشف شد به کاهش استرس گیاه کمک میکند. همچنین به‌نظر میرسد نقشی در ارتباط بین 5 هورمون اصلی رشد برگ و میوه داشته باشد.
استیرولاکتون
هم مثل جاسمونات در ارتباط بین هورمونها موثر است، ولی در سیستم ریشه‌ی گیاه. این هورمون در ارتباط بین سیستم ریشه و رشد قارچ‌های میکروریزا نقشی حیاتی دارد. در گیاهانی انگلی، استیرولاکتون باعث جوانه زنی بذر میشود تا بتواند بر گیاه میزبان مسلط شود.
هورمون‌های مصنوعی گیاهی PGR
هورمون‌های مصنوعی که با توجه به ساختار هورمون‌های اصلی، توسط انسان در آزمایشگاه‌ها تولید می‌شوند در تعدادی از تکنیک‌های مختلف شامل تکثیر گیاهان از قلمه، پیوند، ریز ازدیادی (میکروپروپاگیشن) و کشت بافت استفاده می‌شوند
تکثیر گیاهان با قلمه‌های برگ، ساقه و ریشه توسط باغداران با استفاده از اکسین مصنوعی به‌عنوان ترکیب ریشه زا بر روی سطح برش انجام میشود. اکسین ها به گیاه رفته و باعث تحریک رشد ریشه می‌شوند. در پیوند استفاده از اکسین تشکیل بافت کالوس را تقویت میکند و باعث جوش خوردن پایه و پیوندک به یکدیگر میشود.
در ریز ازدیادی هورمون مصنوعی گیاهی مختلف برای ترویج افزایش تکثیر سلولی و سپس ریشه زدن گیاهان جدید استفاده میشود. در کشت بافت سلول‌های گیاهی از آن برای تولید کالوس، تکثیر و ریشه‌زایی استفاده میشود.
توجه
با توجه به اینکه هورمونها، بسیار گران قیمت اند و همچنین کاربرد آنها در مقادیر کم نیز ممکن است مشکلاتی در رشد و نمو گیاهان (گیاه سوزی) به وجود بیاورد، هنگام استفاده از آنها میتوانید با کارشناسان فنی اگری راز مشورت کنید.
جمع بندی
هورمون‌های گیاهی تنظیم‌کننده‌های رشد هستند که به‌طور طبیعی توسط گیاه تولیدشده و یا به‌صورت مصنوعی برای کنترل برخی از فرآیندهای فیزیولوژیکی ساخته می‌شوند. در حال حاضر در دنیا پنج گروه مختلف از تنظیم‌کننده‌های گیاهی شناخته‌شده که کاربردهای فراوانی در کشاورزی و باغبانی دارند.
منابع
- https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%86_%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87%DB%8C
- https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%86
- https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D9%86
- https://aftabnews.ir/fa/news/787289/%D9%87%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D9%86%D8%B8%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86
با ما همراه باشید
با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی
برای مشاوره آنلاین کلیک کنید
**اگری راز ، راز رویش ها**
هنـوز دیدگاهی ثبــت نشــده
اولیــن باشــید شــما