انواع آفات و بیماری چغندرقند و راه کنترل آن

مقدمه

حدود 30 درصد شکر مورد نیاز جهان، توسط زراعت چغندر قند و مابقی آن از نیشکر تامین می‌گردد. چغندر قند یکی از محصولات کشاورزی مهم و استراتژیک در کشور ماست که برجسته‌ترین کاربرد آن، در صنعت تولید شکر است. در ایران، استان خراسان با 7/35 درصد از کل سطح زیرکشت کشور، در جایگاه نخست قرار دارد که به صورت صنعتی کشت می‌شود.در این مقاله نکات مهم پرورش و آفات و بیماری ها چغندرقند و علف‌های هرز، معرفی و روش‌هاي مناسب براي کنترل و مدیریت آن‌ها، ارائه میشود.

گیاه شناسی چغندر قند

چغندر قند یک گیاه دوساله است. در سال اول زراعت آن، برگ‌هاي سبز و براق با دمبرگ قوي تولید می‌گردند. طی سال اول، ریشه متورم شده و در آن ساکارز تجمع می‌یابد. در سال دوم، گیاه طی تحمل استرس سرما (یا طی بهاره نمودن در دماي 5 تا 10 درجه سانتی‌گراد)، تحریک به ایجاد ساقه و گلدهی شده و تکامل بذر انجام می‌شود.

چغندر قند یک میزبان جذاب برای بسیاری از آفات و بیماری‌هاست و حفاظت مؤثر در برابر بیماری‌های برگی و علف هرز، نقش مهمی در عملکرد این گیاه دارد. تاکنون، 170 گونه حشره زیان‌آور از مزارع چغندر قند کشور گردآوري شده است کـه حـدود 20-10 گونه از این حشرات، آفات کلیدي چغندر قند محسوب می‌شوند.

انواع چغندرهای زراعی

چغندر (L. Beta vulgaris) گیاهی از خانواده‌ی Chenopodiacea می‌باشد که مانند سایر اعضای این خانواده، در مقابل تنش شوری مقاومت مناسبی دارد. چغندرهای زراعی از نظر کشاورزی در 4 گروه شامل چغندر برگی، چغندر باغی (لبویی)، چغندر علوفه‌ای و چغندر قند قرار می‌گیرند.

چغندر برگی شامل دو نوع چغندر اسفناجی (با مصرف برگ پخته) و چغندر سوییس چارد یا کلم دریایی (مصرف به عنوان سالاد و سبزی) می‌باشد. چغندر باغی با ریشه و دمبرگ قرمز به عنوان سبزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و چغندر علوفه‌ای با تنوع زیاد، توسط دام مصرف می‌شود.

بهترین زمان کاشت چغندر قند

چغندر قند به صورت پاییزه و بهاره کشت می‌شود. تاخیر در تاریخ کشت، منجر به کاهش عملکرد می‌شود. 

کشت بهاره: از اوایل اسفند تا اردیبهشت ادامه دارد.

برداشت بهاره: اواخر شهریور تا پایان آذر

کشت پاییزه: اواخر شهریور تا اوایل آذر

دوره‌ی برداشت پاییزه، کوتاه‌تر از برداشت بهاره است و در اقلیم‌های گرم، به دلیل سازگاری چغندر قند نسبت به طیف وسیعی از شرایط آب و هوایی، کاشت چغندر قند پاییزه پیشنهاد می‌شود.

 آفات مهم چغندر قند

طوقه برها ازراسته بالپولکداران (Lep.: Noctuidae)  

از جمله آفات مهم هستند که بخصوص در ابتدای فصل، خسارت شدیدی به بوته‌های جوان می‌زنند.طوقه‌برها در تمام مناطق چغندرکاری کشور (کرمانشاه، مازندران، گیلان، آذربایجان غربی و خراسان) فعالیت می‌کنند.

✅خسارت لاروها با تغذیه از قاعده‌ی دمبرگ و طوقه ریشه، باعث قطع ارتباط ریشه و اندام هوایی و در نهایت، خشکیدگی گیاه می‌شوند.

✅مدیریت

1. کشت زود هنگام (حفظ بوته از حمله نسل اول)
2. تقویت گیاه
3. مبارزه مکانیکی-زراعی (خارج کردن لارو و شفیره از خاک)
4. طعمه مسموم و سم‌پاشی

برگخوارها ازراسته بالپولکداران (Lep.: Noctuidae) 

از مهمترین آفات چغندر قند می‌باشد و با نام‌های رهه، لهه، راهو، منجه،کوخ، قورت، کارادینا هم شناخته می‌شود.

✅خسارت لارو، برگخوار است و تغذیه به‌صورت دسته جمعی از سطح زیرین برگ آغاز می‌شود. دسته لاروها برگ را توری می‌کنند و در ادامه، تمام قسمت‌های برگ را می‌خورند. حتی گاهی سر ریشه‌ها را نیز مورد تغذیه قرار می‌دهند و بوته خشک می‌شود.

با تکامل گیاه از وضعیت دو برگی به 6 برگی، تغذیه لاروها کاهش پیدا می‌کند؛ به‌طوری‌که از هر لارو 2 بوته به 4 لارو یک بوته می‌رسیم. ظاهر زمین خسارت دیده، مشابه زمینی است که دچار تگرگ شده است.

✅مدیریت

1. پایش از طریق تله‌های فرمونی
2. شخم عمیق، وجین در مرحله‌ای که آفت تخم است.
3. تقویت گیاه
4. کنترل بیولوژیک: استفاده از زنبورهای پارازیتوئید تخم و لارو،BT، نماتدهای بیماگر
5. استفاده از حشره‌کش‌هایی شیمیایی

لیتا یا بید چغندر قند ازراسته بالپولکداران (Lep.: Noctuidae)   

یکی از آفات مهم چغندر قند در کشت بهاره است که در تمام مناطق کشت چغندر قند فعال است و در مناطقی که تابستان گرم‌تری دارند، خسارت شدیدی به بار می‌آورد.

✅خسارت لاروهاي سن اول و دوم در نسل اول، بیشتر از کناره‌هاي برگ تغذیه می‌کنند و باعث پیچش آن‌ها و سیاهی برگ‌ها می‌شوند. لاروهاي سنین بالاتر، از جوانه مرکزي و انتهاي دمبرگ‌ها تغذیه می‌کنند. تغذیه لاروها علاوه بر اینکه کمیت و کیفیت محصول را پایین می‌آورد، بستر را برای ورود بیماری به گیاه آماده می‌سازد.

✅مدیریت

1. مبارزه مکانیکی- زراعی: جمع‌آوری بقایا، از بین بردن علف هرز، شخم عمیق پس از برداشت، شخم پاییزه، کشت زودهنگام و به‌موقع، رعایت تناوب، یخ آب زمستانه

کک چغندر قند از راسته سخت بالپوشان (Col.: chrysomelidae)

این کک، تنها به عنوان آفت چغندر قند محسوب می‌شود. در اکثر مناطق کشور، خصوصا در اوایل فصل خسارت وارد می‌کند.

✅خسارت بخش اصلی خسارت، مربوط به حشرات کامل نسل زمستان گذران است. این آفت با تغذیه از برگ‌هاي جوان، سوراخ‌هاي گرد و نامنظم با لبه‌هاي خشکیده و قهوه‌اي‌رنگ ایجاد می‌کند و گاهی با شدت گرفتن فعالیت آفت و تشکیل سوراخ‌های بزرگ روی برگ، کشاورزان مجبور به واکاری می‌شوند. اهمیت خسارت این آفت با بزرگ شدن بوته‌ها کاهش می‌یابد. لاروها معمولاً در خاك فعال بوده و از ریشه‌ی بوته‌ها تغذیه کرده و خسارت قابل توجهی ندارد.

✅مدیریت

1. پایش و ردیابی با استفاده از چسب زرد
2. هراکشت
3. خودداری از کشت متوالی در یک زمین، آبیاری مرتب، از بین بردن علف‌های هرز اطراف زمین
4. ضدعفونی بذر
5. استفاده از سمومی شیمیایی

سرخرطومی‌ ها

خرطوم بلند چغندر قند از راسته سخت بالپوشان (Col.: chrysomelidae)

✅خسارت با تغذیه از برگ‌ها و دمبرگ‌ها، باعث خالی شدن قسمت داخلی دمبرگ‌ها و پژمردگی و زردی برگ‌ها، کاهش رشد رویشی و وزن ریشه و نهایتا کاهش عیار چغندر قند می‌شود. دمبرگ‌هاي آلوده، قهوه‌اي و سیاه‌رنگ شده و به راحتی شکسته می‌شوند. خرطوم بلند چغندر قند در دو مرحله حشره کامل و لارو خسارت می‌زند.

✅مدیریت

1. مبارزه مکانیکی-زراعی: شخم عمیق پس از برداشت، یخ آب زمستانه و حذف علف‌هاي هرز میزبان، آبیاري منظم و به‌موقع، شخم عمیق پس از برداشت محصول ،کشت زود هنگام
2. استفاده از سمومی شیمیایی

خرطوم کوتاه چغندر قند از راسته سخت بالپوشان (Col.: chrysomelidae)

✅خسارت حشرات بالغ، برگخوار و لاروها از ریشه تغذیه می‌کنند. لاروها در ابتدا از برگ تغذیه می‌کنند و پس از افتادن از بوته در خاك، بـه ریشه حمله کرده و گاهی اوقات، قادر به نابودي کل بوته می‌شوند.

✅مدیریت

1. مبارزه مکانیکی-زراعی: شخم عمیق پس از برداشت، کم کردن فواصل آبیاري، عدم کشت در زمین‌هاي شنی که آب را خوب نگه نمی‌دارند، حذف علف‌هاي هرز میزبان، کشت زود هنگام
2. تقویت گیاه
3. استفاده از سمومی شیمیایی

شته ریشه چغندر قند از راسته جوربالان (Hom.: Pemphigidae)

✅خسارت با تغذیه از شیره گیاهی ریشه، به گیاه خسارت می‌زند و باعث زردي بوته و کاهش عملکرد و میزان قند موجود در ریشه‌ها می‌شود.

✅مدیریت

1. مبارزه مکانیکی-زراعی: جمع آوری بقایا، از بین بردن علف‌های هرز، تناوب کشت با گیاهان غیرمیزبان، کود شیمیایی مناسب، آبیاری منظم
2. تقویت گیاه

لیتای چغندرقند

این آفت برخلاف سایر شب‌پره‌هایی که یاد شد، علاقه فراوانی به برگ‌های در حال تشکیل و میانی چغندر دارد. این شب‌پره با تغذیه از این برگ‌ها سبب ازبین‌بردن مریسم و اختلال در رشد بوته‌های چغندر می‌شود. در محل تغذیه این آفت اندام‌هایی شبیه به تار عنکبوت همراه با فضله‌های آفت نیز مشاهده می‌شود. نام علمی این آفت مهم Scrobipalpa ocellatella و تقریباً در نواحی گرمسیرتر بیشتر و طغیانی‌تر دیده می‌شود. از آنجایی‌که لاروهای این آفت به قسمت‌های میانی بوته حمله‌ور می‌شود، مبارزه با آنها اندکی دشوارتر است و بهتر است به‌محض مشاهده آنها در مزرعه سم‌پاشی با سمومی نظیر فن والریت، سایپرمترین، فوزالن و یا دیازینون انجام شود.

شب ‎پره‎های زمستانه يا كرم طوقه بر (Cutworms)

طوقه برها مي‎توانند عامل‎هاي زيان آوري براي گياهچه‎هاي چغندرقند به شمار آينـد. بـا توجه بـه كنـدي اسـتقرار گياهچـه‎هـاي چغندرقنـد در آغـاز رشـد، فعاليـت تغذيـه‎اي اين‎هـا مـي‎توانــد ســريع رخ داده و از شــمار بوته‎هــا بــه شدت بكاهــد. در ايــران گونــه غالــب A.segetum  است كه 95 درصد جمعيت را تشكيل مي‎دهد.

گونه‎هاي شب پـره زمـستانه از بـين گياهـان زراعـي بـه چغندرقنـد، ذرت، پنبـه، گوجـه فرنگي، خيار، كدو، سيبزميني، سويا، بادمجان، هويج، گندم پاييزه، كنجد و انواع گياهـان خانواده كدوئيان، علف‎هاي هرز و حتي جوانه مو حمله مي‎كنند.

لاروها از برگ، طوقه و ساقه گياه ميزبان تغذيه مي‎كنند. لارو تازه تفريخ شده در آغـاز تغذيه كمي داشته و پس از پوست انـدازي بـه خـاك مـي‎افتـد و پـاي بوتـه از طوقـه تغذيـه مي‎كند كه منجـر بـه طوقـه قطـع آن شـده و بوتـه خـشك مـي‎شـود .

شته سیاه

شته سیاه یکی از مهمترین آفاتی است که می‌تواند بر روی بسیاری از گیاهان تاثیر بگذارد. این حشره کوچک با طول حدود ۲ تا ۳ میلی‌متر، در شکل بالغ خود با رنگ سیاه و بدنی باریک و بلند شکل می‌گیرد. شته سیاه غالباً در مناطق گرم و خشک پراکنده شده است و به نظر می‌رسد که در مناطقی با دمای بالا و رطوبت نسبی پایین بهتر رشد می‌کند.

استفاده از سموم شیمیایی یکی از روش‌های کنترل شته سیاه است. اما باید توجه داشت که استفاده از سموم می‌تواند برای محیط زیست و حشرات مفید دیگر نیز مضر باشد. بنابراین، استفاده از روش‌های بیولوژیکی و یا روش‌های غیرشیمیایی نیز مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال، استفاده از حشرات کنترل کننده مانند زنبورهای پارازیتوئید و کاربرد مواد طبیعی مانند روغن نیمه‌سفیده و آبسیارهای گیاهی می‌تواند به عنوان روش‌های غیرشیمیایی کنترل شته سیاه مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین، برای جلوگیری از آسیب دیدن گیاهان به دلیل حملات شته سیاه، می‌توان از روش‌های پیشگیری مانند انتخاب گونه‌های مقاوم، نظم دهی به فضای کشت و کاشت نوبت دوم گیاهان مختلف استفاده کرد. همچنین، به دنبال کنترل بیولوژیکی شته سیاه، استفاده از پلانت فود می‌تواند به عنوان یک راهکار مفید برای کنترل این آفت مورد استفاده قرار گیرد.

بیماری‌های چغندر قند

• بیماری های قارچی

مرگ گیاهچه چغندر قند   

عامل بیماری : Rhizoctonia solani

یکي از مهم‌ترين بيماري‌هاي چغندر قند است که خسارت‌هاي اقتصادي زيادي به توليدکنندگان اين محصول وارد مي‌کند.

✅خسارت علائم به صورت از بین رفتن گیاهچه و آلودگی مزمن ریشه ایجاد می‌شود.

✅مدیریت

1. استفاده از خاک با بافت درست و مناسب
2. رعایت بهداشت در آبیاری، استفاده از ادوات و…
3. از بین بردن علف هرز
4. کشت در مزارع بدون سابقه بیماری
5. استفاده از بذور سالم (ضدعفونی بذر با قارچ‌کش)
6. رعایت تاریخ کشت مناسب
7. کاشت عمیق بذر

پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه چغندر قند

عامل بیماری: قارچ های Rhizoctonia solani –   Rhizoctonia crocorum

✅خسارت  پژمردگی ناگهانی و زردشدن برگ‌ها همراه با زخم‌های قهوه‌ای تیره در قاعده­ی دمبرگ‌ها، پوسیدگی ریشه و تغییر رنگ از قهوه‌ای تا سیاه رنگ که معمولاً از ناحیه‌ی طوقه شروع و تا انتهای ریشه­ی اصلی ادامه می‌یابد. ظهور شانکر یا شکاف‌های عمیق در ناحیه­‌ی طوقه و در کناره‌های ریشه‌های بیمار، که موجب کاهش کیفیت و تراکم بوته می‌شود.

✅مدیریت

1. رعایت بهداشت در آبیاری، استفاده از ادوات و…
2. از بین بردن علف هرز
3. استفاده از ارقام مقاوم
4. استفاده از بذور سالم (ضدعفونی بذر با قارچ‌کش)
5. کوددهی مناسب
6. تناوب 3-5 ساله

سفیدک پودری چغندر قند

عامل قارچ  Erysiphe betae

✅خسارت  ایجاد پوششی سفیدرنگ بر روی اندام‌های هوایی در چغندر قند، بخصوص برگ‌ها، که با نزدیک شدن به پایان فصل، شاهد نقاط سیاه‌رنگی هستیم که همان آسکوکارپ‌های قارچ هستند.

در اثر این قارچ، گیاه شادابی خود را از دست می‌دهد و این پوشش سفیدرنگ باعث کاهش میزان فتوسنتز در گیاه می‌شود.

✅مدیریت

1. حذف علف هرز
2. تهویه مناسب
3. نوردهی مناسب
4. هرس اندام‌های درگیر شده و حذف بیمارگر
5. استفاده از ارقام مقاوم
6. آبیاری مناسب و به اندازه
7. استفاده از سموم شیمیایی

• بیماری های باکتریایی

پوسیدگی و نکروز آوندي باکتریایی چغندر قند 

عامل بیماری:  Pectobacterium betavascularum

این عامل بیماری‌زا که در مناطق گرم از جمله مخرب‌ترین بیماری هاست، باعث پوسیدگی نرم و سیاه در دمبرگ و نکروز آوندی غده چغندر قند می‌شود.

✅خسارت نمایان شدن علائم، گاهی فقط محدود به ریشه است و گاهی به اندام‌های هوایی راه پیدا می‌کند.سبب پوسیدگی شدید بافت آوندی دمبرگ و ریشه می‌گردد.دسته‌جات آوندی ریشه‌ها تغییر رنگ یافته و بافت آوندی نکروزه می‌شود.باعث ایجاد رگه‌های سیاه‌رنگ روی برگ می‌شود که می‌تواند در طول رگبرگ ادامه پیدا کند.

✅مدیریت

1. استفاده از ارقام مقاوم
2. کشت زودهنگام
3. تنظیم فاصله کشت
4. جلوگیری از ایجاد صدمه‌ی فیزیکی به گیاه
5. استفاده از کود مناسب

نماتد های مهم انگل چغندر

نماتد سیست چغندر قند  

عامل بیماری: نماتد  Heterodera schachtii

این عامل مهمترین نماتد چغندر قند است که باعث زردی، ضعف، کاهش عملکرد گیاه وکاهش عیار در ریشه می‌شود.

✅خسارت

این نماتد قادر به آلوده کردن ریشه در سنین مختلف است. آلودگی می‌تواند سراسری یا لکه‌ای اتفاق بیفتد. نشانه‌های بیماری می‌تواند به صورت پژمردگی، تعویق در رشد و کوتولگی، ضعف درگیاه، کاهش خلوص قند ریشه و کاهش کیفیت، بروز پیدا کند.

✅مدیریت

1. کشت زودهنگام
2. تناوب 3تا5 ساله با گیاهان غیرمیزبان
3. استفاده از ارقام مقاوم
4. کشت نکردن در مناطق با سابقه‌ی آلودگی شدید
5. استفاده از کودهای آلی
6. ضدعفونی خاک
7. استفاده از نماتدهای شکارگر
8. استفاده از سموم

علف های هرز

از جمله علف‌های هرز مشکل‌ساز در مزرعه‌ی چغندر قند، سس، اویارسلام، قیاق، چغندر وحشی، تاج خروس و… است. از آنجایی که پیشگیری، یکی از ساده ترین، کم هزینه‌ترین ومؤثرترین روش‌های مدیریت است، می‌توان با انتخاب زمین مناسب و روشن ساختن سابقه‌ی حضور علف‌های هرز در آن، بستر مناسبی را برای کاشت انتخاب کرد.همچنین با شناخت سابقه‌ی کاربرد علف‌کش‌ها، می‌توان تاثیرات بعدی را پیش‌بینی و استفاده از علف‌کش‌ها را برنامه‌ریزی کرد.علاوه بر وجین دستی، از جمله علف‌کش‌های مورد استفاده خانواده دی نیترو آنیلی‌ها  (Dinitroaniline) می‌باشد.

✅مدیریت

1. پایش مداوم
2. رعایت بهداشت (ادوات کشاورزی، چرای دام، انسان، کانال های آبیاری)
3. تناوب زراعی
4. ایجاد بستر مناسب برای بذر
5. تقویت گیاه برای حفظ قدرت رقابتی آن در مقابل علف‌های هرز
6. استفاده از سموم

کوددهی چغندر

با توجه به اینکه چغندر قند برای بهبود و افزایش عملکرد، بهبود تغذیه و به واسطه‌ی آن بهبود غده‌بندی و طعم، نیاز به عناصر مختلفی دارد که تنها با خاک تامین نمی‌شود، لذا می‌توان در مراحل مختلف رشدی چغندر قند از کودهای مناسب استفاده کرد.

مراحل مختلف به شرح زیر است

1. قبل از کاشت بذر
2. بذرمال
3. 4 تا 6 برگی
4. قبل از غده زنی
5. غده زنی

از آنجایی که عمده‌ی چغندرکاری در مناطق خشک و نیمه‌خشک اتفاق می‌افتد و این مناطق از نظر نیتروژن فقیر است، برای رسیدن به حداکثر عملکرد کمّی و کیفی، می‌توان از کود نیتروژن‌دار استفاده کرد. نیتروژن نسبت به سایر عناصر پرمصرف، حلالیت و تحرک بیشتری در خاک دارد. با بررسی مشخصات شیمیایی و فیزیکی خاک، عملکرد مورد نیاز، میزان نیتروژن باقی‌مانده، میزان معدنی شدن نیتروژن در طول دوره رشد، بازده مصرف کود نیتروژن قابل برنامه‌ریزی است.بهترين زمان اولين بار مصرف كود نيتروژن، در مرحله‌ی رشدي4  تا 6 برگي (حدود 45 روز پس ازكاشت) و پس از انجام عمليات تنك کردن و وجين است.از جمله علائم بارز کمبود نیتروژن، می‌توان به زرد و کوچک شدن برگ، بلندشدن دمبرگ و عمودی شدن سامانه برگ و دمبرگ نسبت به افق است.با رعایت تمامی موارد، برنامه‌ریزی و مدیریت آفات و بیماری، می‌توان به حداکثری عملکرد کمی و کیفی چغندر قند رسید.

جمع‌بندی

چغندر قند يكي از محصولات اساسي و ماده اوليه صنايع قند و شكر کشور مي‌باشد؛ لذا شناخت و بررسي جنبه‌هاي مختلف آن از اهميت ويژه برخوردار است.در این مقاله نکات مهم پرورش و آفات و بیماری ها چغندرقند و علف‌هاي هرز، معرفی و روش‌هاي مناسب براي کنترل و مدیریت آن‌ها، ارائه میشود. تا سطح کمی وکیفی محصول بالاتر رود.

منابع

• https://www.cabi.org/publishing-products/crop-protection-compendium/
• https://www.cabi.org/isc/datasheet/12191
• پوررحیم، رضا و همکاران. 1395 .دستنامه گیاهپزشکی چغندرقند. موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور.157ص.

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  **اگری راز ،راز رویش ها**

آفات و بیماری گندم و جو

مقدمه

هم گندم و هم جو یکی از مهم‌ترین غلات صنعتی هستند ، و جزئی جدایی ناپذیر از سفره‌ی غذای انسان‌ها محسوب می‌شوند .
از طریق بازدید میدانی و مداوم ، کنترل دقیق و حساب‌شده‎ ، بیماری‌های گندم و جو و کنترل علف‌های هرز، تا حدی می‌توانید از بروز آفات و بیماری های مهم در جو و گندم جلوگیری کرد . اما در صورت مواجه شدن با این آفات در مزرعه چه باید کرد؟ با ما همراه باشید تا راه‌های کنترل و مبارزه با بیماری‌ها و آفات مهم گندم و جو را بیشتر بشناسیم.
اولین رمز یک کشت پرمحصول ، استفاده از بذری با کیفیت بالا و خاک کشاورزی مناسب است. مواردی مثل استفاده از بذرهای استاندارد ، یکدستی و درجه خلوص بذر ، جوانه‌زنی یکنواخت و سریع بذر ها ، کاهش تعداد دانه‌های علف‌های هرز در محل لانه‌ی بذر گیاه اصلی و به حداقل رساندن ظهور علف‌های هرز ، به نوعی تضمین کننده‌ی سلامت بذر اصلی در محصول و مزارع شماست.

بیماری‌ها و آفات مهم گندم و جو را بهتر بشناسید!

هرچند می‌توان گاهی از گندم و جو به عنوان بذر برای فصل بعدی رشد استفاده کرد اما بسیاری از کارشناسان کشاورزی این کار را پیشنهاد نمی‌کنند . دلیل آن هم آشکار است! چرا که از نظر بهداشت گیاهان ، استفاده از بذر نگهداری‌شده در مزرعه برای فصل بعدی کشت، ممکن است عوامل بیماری‌زای گیاهی را به نسل بعدی محصولات منتقل کند . به عبارت دیگر، کاشت بذر ذخیره، احتمال ابتلا به بیماری‌های آینده‌ی گیاه، رشد چندین برابری علف‌های هرز و جذب آفات بیشتر را افزایش می‌دهد. همچنین این اقدام بر روی درصد قوه نامیه نیز اثر گذار است و باعث کم شدن قوه نامیه می شود .
معمولا عوامل بیماری‌زای گیاهان به فاکتور بیرون‌بذری یا درون‌بذری بستگی دارند. عوامل بیماری‌زای درون بذری، قدرت این را دارند که روی جوانه‌زنی، قدرت بذر و هم‌چنین رشد گیاه تاثیر بگذارند. در حالی‌که عوامل برون‌بذری، بیشتر روی خود گیاه تاثیر می‌گذارد. ما در ادامه‌ی مقاله، ابتدا با این عوامل بیماری‌زا آشنا می‌شویم، سپس به آفات خواهیم پرداخت.

بیماریهای مهم گندم و جو

سیاهک پنهان گندم و جو

سیاهک پنهان را سیاهک بدبو (stinking smut) در سال 1326 در ایران گزارش شده و در تمام مناطق گندم کاری دنیا وجود دارد. از ایران گونه های ( T.triticoides ، T.controversa ، T.caries T.foetida ) به عنوان عامل این بیماری گزارش شده است که سیکل زندگی آنها مشابه هم است و هر چهار گونه زمستان به صورت تلیوسپور روی بذر و گاهی در خاک سپری کرده و حدود 5 سال می توانند در خاک باقی بمانند . هنگام کاشت بذور آلوده ، تلیوسپور جوانه زده و تولید اسپوریدیوم اولیه و ثانویه میکند و این اسپوریدیوم ها وارد گیاهچه شده و به بالای ساقه گندم رفته و هنگام تشکیل خوشه افزایش یافته و به سرعت در تمام دانه ها انتقال پیدا میکند.

✅برای پیشگیری و کنترل :ضد عفونی بذور با قارچ کش های مناسب بهترین روش کنترل است

سیاهک آشکار گندم و جو

این بیماری که با نام Ustilago tritici-U. nuda نیز شناخته می شود . در سال 1326 از ایران گزارش شده و در اکثر نقاط ایران نیز وجود دارد . این بیماری بعد از سیاهک پنهان گندم در درجه دوم اهمیت قرار دارد . تلیوسپورهای این قارچ پس از جوانه زدن ، بازیدیوم تولید می کنند که سلول های آن جوانه زده و هیف های تک هسته ای کوتاه با فاکتورهای جنسی مختلف تولید می کنند . دو هیف با فاکتور جنسی مختلف به روش سوماتوگامی ترکیب و ریسه دی کاریوتیک تولید می کنند . زمستان گذاری قارچ به صورت میسیلیوم دو هسته ای درون دانه ها می باشد که با کاشت بذر فعال شده و گیاهچه آلوده تولید می کند . قارچ همراه با رشد گیاه خود را به طریق بین سلولی به محل تشکیل خوشه رسانده و سنبله را آلوده می کند و در دانه آنها ریسه قارچ به میلیون ها تلیوسپور سیاه تبدیل میشود که پس از ترکیدن به وسیله باد و حشرات روی گلهای گندم های سالم میرود . تلیوسپور روی گل آذین جوانه زده و تولید هیف های کوتاه دو جنسی مخالف می کند که با آمیزش آنها هیف های دو هسته ای تولید میشود . این هیف ها از راه کلاله به دیوار تخمدان جوان رسیده و تا موقع جوانه زدن در بافت های جنینی به صورت غیر فعال باقی می ماند .

بوته های آلوده زودتر به خوشه رفته و تمام خوشه تبدیل به توده های سیاه رنگ تلیوسپورهای قارچ میشود . تلیوسپورها تک سلولی کروی با دیواره ضخیم و قهوه ای رنگ هستند . این تلیوسپورها به وسیله باد و حشرات منتشر و گل های سالم را آلوده می کند . از خوشه ی گیاه آلوده فقط محور اصلی باقی می ماند .

✅کنترل : قبل از کشف قارچ کش های سیستمیک به وسیله آب داغ بذور را ضدعفونی می کردند . استفاده از سموم سیستمیک جهت ضدعفونی بذر در حال حاضر بسیار موثر است.

فوزاریم خوشه گندم و جو

این بیماری که با نام Fusarium graminearum نیز مشهور است ، توسط نوعی قارچ ایجاد می‌شود که خسارات سنگینی به محصول گندم و جو وارد می‌نماید . علاوه بر این ، بسیاری از پزشکان و دام‌پزشکان بیماری فوزاریم خوشه گندم را برای جان انسان‌ها و حیوانات خطرناک تلقی می‌کنند . لکه‌های سفید رنگ دانه و پوکی و سبکی آن ، تغییر رنگ و سفید شدن خوشه‌ی گندم و جو از نشانه‌های این بیماری‌ است .
✅کنترل : زراعت تناوبی(حداقل برای دو سال پیشنهاد می‌شود.) ، بررسی دقیق گونه‌ی بذر و انتخاب بذری که کمترین احتمال فوزاریوم را دارد ، ضدعفونی بذر و افزایش روزهای کاشت بذر ، به همراه استفاده از قارچ‌کش‌ های مناسب توصیه می‌شود.

بیماری سپتوریوز گندم

این بیماری با نام Septoria tritici & S.nodorum نیز شناخته می شود . علائم بیماری روی برگهای پایین گیاه در مجاورت خاک لکه های زرد و کوچک ظاهر که به تدریج لکه ها بزرگ و نکروز و قهوه ای مایل به قرمز می شوند . لکه های به شکل بیضی و یا نامنظم هستند و به تدریج زرد کدر می شوند و در وسط آنها نقاط سیاه که پیکنیدهای قارچ هستند تشکیل میشود . در شرایط مناسب بیماری روی برگها ، غلاف و خوشه ها و پوشینه های بذر توسعه می یابند که آلودگی روی قاعده برگها باعث خشکیدگی تمام برگ میشود.

✅کنترل : استفاده از ارقام مقاوم،تناوب،انهدام بقایای گیاهی و رعایت بهداشت زراعی و ضد عفونی بذور میتواند بیماری را کنترل کند.

پاخوره گندم

یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ریشه‌ای گندم است که توسط قارچ Gaeumannomyces graminis var. tritici ایجاد می‌شود. این عامل بیماری‌زا بر روی جو هم تاثیر می‌گذارد و به علت کوتاهی گیاه و رسیدن زودرس آن، دانه‌ها چروکیده می‌شوند و محصول با خسارت و زیان مالی قابل توجهی روبرو خواهد شد. ریشه‌های گیاه پس از ابتلا به این قارچ، سیاه شده و استحکام خود را از دست می‌دهند. به علت شکنندگی گیاه، به احتمال زیاد ساقه پس از سر در آوردن از خاک خواهد شکست.
✅ مهم‌ترین راه کنترل بیماری پاخوره گندم را کشت تناوبی می‌دانند. در طی دو الی چهار سال آینده، از گیاهان مقاوم به این قارچ (عدس، لوبیا، باقلا، نخود فرنگی و…) استفاده می‌شود. برخی میکروارگانیسم‌ها نیز مانند سودوموناس فلورسانس می‌توانند از ریشه در برابر این بیماری محافظت کنند.

ناخنک غلات

در ارگوت یا ناخنک غلات (ERGOT )نوعی قارچ به نام Claviceps purpurea وجود دارد، که بیماری مشترکی بین گندم و جو است، ولی به ندرت در جو دو سر دیده می‌شود. مصرف گندم و جو آلوده به این گیاه می‌تواند باعث ارگوتیسم در انسان و سایر پستانداران شود. آسکوسپور این قارچ با چسبیدن به گیاه، ماده‌ی چسبناک زرد رنگی را بر روی گیاه ایجاد می‌کند و کم کم موجب سختی و سیاه شدن اندام‌های گندم و جو می‌شود. احتمال خسارت دادن جو در این بیماری، از گندم کمتر است؛ اما از آن‌جایی‌که باعث جذب حشرات می‌شود، به سرعت گسترش می‌یابد.
✅ برای جلوگیری از این قارچ، توصیه می‌شود که حداقل یک الی دو سال با زراعت تناوبی، برای کاشت غلات فاصله بیندازید (می‌توانید ذرت، سویا یا یونجه بکارید)؛ یا از قارچ‌کش‌های موجود در بازار استفاده کنید.

آفات مهم گندم و جو

سوسک سیاه گندم

لارو این حشره با تغذیه از بذر گندم، عملا جلوی جوانه زدن آن را می‌گیرد و توان نابود کردن گندم را هم دارد!
✅ میکروارگانیسم‌های خاص، مورچه‌ها و پرندگان، تناوب زراعی و شخم‌زدن یا ضدعفونی بذر گیاه با سموم شیمیایی

شته سبز گندم

حشره‌ای سبز رنگ و کوچک که با چسبیدن به برگ‌های گندم و جو، باعث خسارت به گیاه می‌شود و موجب تضعیف گیاه یا حتی نابودی آن می‌شود.
✅ برای کنترل : اسپری کردن محلول‌های ضد شته‌ی سبز بر روی گیاه یا استفاده از سموم سیستماتیک

شته روسی گندم و جو

این شته نیز رنگی سبز متمایل به زرد دارد و درست مانند شته سبز گندم، با مصرف شیره‌ی گندم و جو، موجب تضعیف و حتی نابودی گیاه می‌شود.
✅ کنترل: سم‌پاشی یکی از بهترین روش‌های جلوگیری از شیوع این آفت است.

سوسک قهوه‌ای گندم

لارو این حشره نیز درست مانند سوسک سیاه، از جوانه‌ی گندم تغذیه کرده و موجب نابودی گیاه می‌شود.
✅ کنترل : شخم مکانیکی یا دستی عمیق، سم‌پاشی با حشره کش های لارو سوسک قهوه‌ای

پروانه خوشه‌خوار گندم

لارو این حشره با تغذیه از دانه‌های گیاه گندم و جو، موجب نابودی و خسارت به زراعت می‌گردد.
✅ کنترل: برداشت سر وقت محصول و عدم تاخیر در برداشت آن، با شخم زدن عمیق و سروقت و سم‌پاشی

ملخ‌های گندم و جو

ملخ صحرایی

این نوع از ملخ‌ها که نقش بسیار مهمی در تخریب محصولاتی هم‌چون گندم و جو دارند، یکی از آفات اصلی غلات محسوب می‌شوند. این دسته از آفات معمولا به صورت دوره‌ای به محصولات حمله می‌کنند. این آفات که معمولا در آفریقا، عربستان، ایران و کشورهای غرب آسیا به وفور یافت می‌شوند؛ می‌توانند به طور دسته‌جمعی به محصولات گیاهی مانند گندم و جو حمله کنند و تمامی محصولات را مصرف نمایند.

✅ کنترل: برداشت سر وقت محصول و عدم تاخیر در برداشت آن، با شخم زدن عمیق و سروقت و سم‌پاشی، دستگاه‌های سم‌پاش مخصوص و استفاده از سموم شیمیایی به صورت گسترده، در سریع‌ترین حالت ممکن جلوی این حشرات را می‌گیرد.

ملخ ایتالیایی

این آفت که معمولا طول عمرش به یک سال می‌کشد، بیشتر در اروپای مرکزی و کشورهای اطراف دریای مدیترانه، شمال آفریقا و آسیای مرکزی خود را نشان می‌دهد. این ملخ‌ها معمولا اندازه‌ی کوچکی دارند. درست مانند تصویر زیر دو شاخک دارند و از همه مهم‌تر، می‌توانند تمامی پوشش گیاهی منطقه را بخورند. معمولا این حشرات در ماه‌های جولای تا اکتبر ظاهر می‌شوند و به دمای گرم و خشک علاقه دارند.

✅ کنترل : برداشت سر وقت محصول و عدم تاخیر در برداشت آن، با شخم زدن عمیق و سروقت و سم‌پاشی، دستگاه‌های سم‌پاش مخصوص و استفاده از سموم شیمیایی به صورت گسترده، در سریع‌ترین حالت ممکن جلوی این حشرات را می‌گیرد.

ملخ مراکشی

این عضو خانواده‌ی ملخیان، بیشتر در شمال آفریقا، جنوب و شرق اروپا و آسیای غربی پیدا می‌شود. اگرچه این دسته از ملخ‌ها به صورت انفرادی زندگی می‌کنند، منتهی گاهی بسته به شرایط ممکن است تعدادشان رو به ازدیاد بگذارد. به این صورت، احتمال این امر وجود دارد که گروهی تشکیل دهند و باعث ویرانی زمین‌های گندم و جو شوند.
لارو این حشره با تغذیه از دانه‌های گیاه گندم و جو، موجب نابودی و خسارت به زراعت می‌گردد.
✅ کنترل : برداشت سر وقت محصول و عدم تاخیر در برداشت آن، با شخم زدن عمیق و سروقت و سم‌پاشی، دستگاه‌های سم‌پاش مخصوص و استفاده از سموم آفتکش به صورت گسترده، در سریع‌ترین حالت ممکن جلوی این حشرات را می‌گیرد.

سن گندم

معروف به Eurygaster integriceps از خانواده‌ی ساس‌ها، که بومی کشورهای شمالی آفریقا، بالکان و غرب و مرکز آسیاست. این نوع ساس، یکی از آفت‌های اصلی غلات، علی الخصوص گندم و جو به شمار می‌رود. این حشره حدود یک ماه زندگی می‌کند. بعلاوه به صورت دسته‌هایی در قسمت زیرین برگ‌ها یا روی ساقه‌ی گیاه میزبان تجمع می‌کنند. پوره‌ی این آفت، از 20 الی 45 روز از غلات شما تغذیه می‌کنند. علاوه بر این، در دمای بین 20 الی 24 درجه، بهترین شرایط رشد را دارند.
✅ برای کنترل این آفات راه‌های گوناگونی وجود دارد، که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم: پارازیتوئیدها، سموم شیمیایی، قارچ‌های پاتوژنی.

تریپس گندم

از راسته‌ی Thysanopteraها که طول‌شان نهایتا به 1 میلی‌متر می‌رسد. این حشرات با سوراخ کردن و مکیدن محتویات گیاهانی مانند گندم، از مواد مغذی گیاه تغذیه می‌کنند. این حشرات که بیشتر به رنگ قهوه‌ای دیده می‌شوند، بیشتر در فصل بهار سروکله‌شان پیدا می‌شود. پوره‌ی قرمز رنگ این آفت می‌تواند به ساقه‌ی گیاه و انشعاب ساقه و برگ‌ها بچسبد و به صورت گروهی، مواد مغذی گندم و جو را مصرف کند. معمولا دانه‌ی گندم، پس از حمله‌ی این آفت سبک شده و موجب کاهش محصول می‌گردد.
✅ کنترل : شخم زدن عمیق زمین، سموم شیمیایی، پارازیتوئیدهایی مانند Hymenopteraها، حشره‌کش‌های بیولوژیکی مانند قارچ‌های Beauveria bassiana و Verticillium lecanii

نماتُد گال گندم

نوعی انگل که موجب قهوه‌ای یا سیاه شدن دانه‌ی گندم می‌شود. معمولا استفاده از بذر بیمار به این گال، باعث انتشار این بیماری شده و حین رشدِ ساقه‌ی گندم خود را آشکار می‌کند.
✅مدیریت بذرها و استفاده از بذر سالم، تناوب زراعی به مدت 1 تا 2سال، قارچ‌های پاتوژنی، تمیز کردن بذرها با کمک محلول آب نمک 20 درصد، جداسازی مکانیکی

شپشک ریشه گندم

نام علمی شپشه گندم  Porphyrophora tritici می باشد .این آفت روی ریشه و طوقه گندم مستقر و از شیره ی گیاهی تغذیه میکند و باعث کوتاه ماندن و ضعیف شدن بوته میشود و عملکرد گیاه را کاهش میدهد. باید توجه داشته باشید که حشره ماده این آفت در اواسط تا اواخر خرداد در داخل خاک تخم ریزی میکند و دوره جنینی این تخم ها طولانی و در اوایل مهر ماه از تخم ها بیرون می آیند و پوره سن یک به روی ریشه گندمیان میرود .یکی از علتهای مهم گسترش این آفت عدم رعایت بهداشت زراعی است .در هنگام برداشت شما باید دقت کنید تا دانه های گندم به روی زمین نریزند و آهنا را کامل جمع آوری کنید.

---

پیشنهاد اگری راز

---

جمع بندی

بیماری‌ها و آفات مهم گندم و جو، نقش بسیار اساسی در میزان برداشت محصول نهایی شما دارند. این نوع از بیماری‌ها اگر به سرعت جلوگیری و کنترل نشوند، می‌توانند تاثیر و مستقیمی بر روی سلامت و کیفیت محصول، یا حتی سفره‌ی غذای انسان‌ها بگذارند. بنابراین توصیه می‌شود از بذر سالم و باکیفیت استفاده شود. در صورت نیاز به سم‌پاشی، قبل از گسترش بیشتر آفات و بیماری، جلوی آن گرفته شود. از همه‌ مهم‌تر، بررسی مداوم محصول و چکاپ آن هرگز نباید پشت گوش انداخته شود.

منابع

• https://www.alberta.ca/fusarium-head-blight-best-management-practices.aspx
• https://en.wikipedia.org/wiki/Claviceps_purpurea

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  **اگری راز ،راز رویش ها**