گیاه زعفران (Crocus sativus L.) یکی از گران‌ قیمت ‌ترین ادویه‌ های جهان است که به طلای سرخ نیز شهرت دارد. خراسان رضوی و جنوبی قطب اصلی کشت این محصول در ایران هستند. این ادویه که رنگ و بویی فوق ‌العاده به غذاها می ‌بخشد، برخلاف تصور، گیاهی کم توقع است و با رعایت نکات ساده می ‌توان آن را در خانه پرورش داد. در ادامه به روش کاشت، داشت و برداشت آن می پردازیم.

برای مشاوره قبل از خرید کودهای مناسب زعفران با شماره 09175392010 تماس بگیرید.

کاشت پیاز زعفران

در زعفران پیازهای کاشته شده، پس از سال اول، 5 تا 7 سال متوالی می ‌توانند محصول دهند و عملیات کاشت تنها یک بار انجام می ‌شود. کشت زعفران نیازمند رعایت دقیق شرایط محیطی، خاکی و مدیریت زراعی است. بهترین زمان کاشت پیاز زعفران در اکثر مناطق ایران از خرداد تا شهریور است، اما همانطور که ذکر شد این بازه زمانی بسته به اقلیم منطقه می ‌تواند متغیر ‌باشد. در واقع در کاشت زعفران پیازها باید حداقل ۴۰-۳۰ روز قبل از اولین آبیاری پاییزه کشت شوند تا بتواند به خوبی در خاک استقرار داشته باشند.

عمق کاشت مناسب بذرها حدودا ۱۵-۲۰ سانتی ‌متر است تا پیازها در مقابل تنش‌ های دمایی تابستان و زمستان در امان باشند. خاک مورد نظر برای کشت زعفران بهتر است سبک، با زهکش عالی و غنی از مواد آلی باشد و pH آن حدودا بین ۷ تا ۸.۵ قرار داشته و EC کمتر از ۲ دسی ‌زیمنس بر متر باشد تا از تنش شوری جلوگیری شود.

بهترین زمان کاشت زعفران در مناطق مختلف ایران

در مناطق گرم و خشک، خراسان جنوبی و رضوی مثل قائنات، تربت حیدریه و گناباد بهترین زمان کاشت از اواخر خرداد تا اوایل مرداد است؛ اما در مناطقی مانند اصفهان، یزد، کرمان و سمنان کشت از مرداد تا نیمه شهریور انجام می ‌شود. مناطق سردسیر مانند آذربایجان، همدان و زنجان به دلیل زمستان ‌های سرد و یخبندان ‌های زودرس، کشت باید از خرداد تا اوایل تیر انجام گردد تا پیازها قبل از فرارسیدن سرما به خوبی در خاک قرار بگیرند. در مناطق نیمه ‌گرمسیر همچون فارس، لرستان، کهکیلویه و بویراحمد به دلیل پاییزهای معتدل، کشت زعفران از اواسط شهریور انجام می‌گردد.

انتخاب و آماده‌ سازی زمین و خاک

خاک محل کشت زعفران باید به گونه ‌ای باشد که مقاومتی در برابر رشد زعفران نداشته باشد. از این رو خاک‌ های خیلی سنگین برای این کشت مناسب نیستند. زمینی که برای کشت زعفران انتخاب می ‌شود باید فاقد شوری بوده و بافت مناسب و زهکشی خوبی داشته باشد. تهیه زمین از اوایل بهار پس از قطع باران ‌های بهاری با انجام شخم تا عمق 25-30 سانتی ‌متر انجام می ‌شود. این کار به مبارزه با علف‌ های هرز نیز کمک می‌کند. نزدیک زمان کاشت، پیشنهاد می ‌شود جهت افزایش مواد آلی خاک حدود 40 تا 70 تن کود دامی پوسیده شده در هکتار استفاده گردد. با توجه به آنالیز خاک می ‌توان از کودهای حاوی فسفر و پتاسیم نیز به صورت زیر کشت استفاده داشت.

انتخاب پیاز زعفران

پیاز زعفران باید سالم با وزن بیش از 8 گرم و جوانه انتهایی قوی باشد، زیرا پیازهای درشت ‌تر در سال ‌های اول کشت محصول بیشتری تولید می ‌کنند. بهترین پیازها معمولا از مزارع 3 تا 4 ساله انتخاب می‌ شوند. لازم به ذکر است که به منظور جلوگیری از آلودگی قارچی، پیازها باید قبل از کشت با سموم قارچ ‌کش ضدعفونی شوند.

نحوه کاشت

کاشت زعفران به صورت کلی به دو صورت انجام می شود:

کاشت دستی (سنتی)

در این روش ردیف ‌هایی با فاصله 10 تا 20 سانتی ‌متر ایجاد می ‌شود و در هر ردیف چاله‌ هایی به عمق 10 تا 15 سانتی‌ متر به منظور کاشت پیازها حفر می‌ شود.

کاشت مکانیزه

در کاشت مکانیزه شیارهای موازی با فاصله 20 تا 25 و با عمق 10 تا 15 سانتی ‌متر با گاوآهن ایجاد می‌ شوند. فاصله پیازها در این روش 5 تا 10 سانتی ‌متر از هم می ‌باشد.

کوددهی زعفران

با توجه به نوع خاک و نیاز گیاه از ترکیبات مختلف کودهای شیمیایی استفاده می ‌شود. این کودها شامل منابع نیتروژنه، فسفره و پتاسه می ‌باشند. زمان مصرف این کودها معمولا پیش از اولین آبیاری و همزمان با مرحله سله شکنی است. مقدار دقیق مصرف هر نوع کود بر اساس آزمایش خاک و شرایط مزرعه تعیین می ‌شود. برای دیدن برنامه تغذیه کودی پسته کلیک کنید.

مرحله داشت زعفران

داشت در مزارع زعفران از اهمیت خاصی برخوردار است که شامل سله شکنی و وجین علف‌ های هرز می ‌شود و نیاز است به دلیل نقشی که در کمیت و کیفیت محصول دارد با دقت زیادی انجام گیرد. از زمان کاشت پیاز تا گلدهی، زمین را پس از هر آبیاری سله شکنی کرده و علف ‌های هرز را از بین می ‌برند. سایر عملیات داشت شامل آبیاری، کوددهی و دفع آفات و بیماری‌ ها در ادامه توضیح داده خواهد شد.

آبیاری زعفران

اولین آبیاری از اوایل مهر تا دهه اول آبان انجام می‌ شود. این آبیاری گیاه را از خواب بیدار کرده و موجب تحریک رشد جوانه ‌های گل می ‌شود. پس از این آبیاری، عملیات سله ‌شکنی انجام می ‌گردد که بعد از حدود سه هفته گل ‌ها ظاهر می ‌شوند. آبیاری دوم بعد از برداشت گل انجام می ‌شود. در سال اول به دلیل محدودیت گلدهی ممکن است حجم آبیاری کمتر باشد. به طور کلی زمین زعفران معمولا تا 5 بار آبیاری می ‌شود که فاصله بین دو آبیاری از آبیاری دوم به بعد معمولا 20 روز تا یک ماه می ‌باشد. پیشنهاد می ‌شود به منظور افزایش کارایی مصرف آب و کودهای کشاورزی از سامانه‌ های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره ‌ای استفاده شود.

نکاتی درباره علف‌ های هرز و مبارزه با آن‌ها در مزارع زعفران

علف‌ های هرز با رقابت بر سر آب، مواد غذایی و نور خورشید، کیفیت و تناژ برداشت محصول را کاهش می ‌دهند.

با توجه به اینکه بوته زعفران ضعیف، ظریف و کوتاه است، وجین از اهمیت بسیاری برخوردار است.

پنج ماه بهار و تابستان که پیاز زعفران در دوره استراحت تابستانی است، فرصت مناسبی برای نابودی علف ‌های هرز می ‌باشد.

برداشت زعفران

برداشت گل‌ های زعفران که یکی از حساس ‌ترین و پرزحمت ‌ترین مراحل تولید محسوب می ‌شود، معمولا از اوایل آبان ماه آغاز و حدود 20 روز به طول می ‌انجامد. با این حال بیشترین تراکم گل در هفته اول مشاهده می ‌شود. برداشت محصول پیش از طلوع آفتاب از قسمت پایین دمگل انجام می ‌شود. به منظور جلوگیری از فشرده شدن، گل‌ ها در سبدهای حصیری قرار می ‌گیرند و بعد از انتقال، حداکثر ظرف 10 ساعت فرآوری می‌ شوند. به طور معمول بعد از جداسازی کلاله‌ ها، هر 100 تا 150 گرم زعفران که جمع ‌آوری می ‌شود به منظور جلوگیری از کاهش کیفیت محصول فرایند خشک کردن آغاز می‌گردد.

خشک کردن زعفران

فرایند خشک کردن زعفران تاثیر مستقیمی بر کیفیت نهایی محصول دارد. پس از جداسازی کلاله‌ ها از گل بلافاصله باید فرایند خشک شدن انجام شود تا از فساد محصول جلوگیری گردد. روش‌ های مختلفی برای این منظور وجود دارد که در ادامه ذکر می‌ گردد:

روش سنتی ایرانی شامل پهن کردن زعفران در سایه یا اتاق ‌های گرم و خشک به مدت 8 تا 12 روز است. اگرچه این روش ساده و کم هزینه است، اما به دلیل طولانی بودن زمان خشک شدن ممکن است موجب کاهش قدرت رنگدهی و افزایش احتمال آلودگی‌ های میکروبی شود.

روش اسپانیایی پیشرفته‌ تر عمل می‌کند؛ به این صورت که زعفران روی صفحه ‌های توری ابریشمی قرار می گیرد و در دمای 50 تا 60 درجه سانتی‌گراد به مدت 30 تا 60 دقیقه تحت حرارت غیرمستقیم خشک می‌ شود. این روش نه تنها زمان خشک شدن را کاهش می‌ دهد، بلکه کیفیت محصول نهایی را نیز بهبود می ‌بخشد.

پس از اتمام خشک کردن، زعفران باید کاملا سرد شود و بلافاصله در ظروف مناسب بسته ‌بندی گردد. زعفران باید در مکان بهداشتی با درجه حرارت مناسب و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود.

جمع‌ بندی

پرورش زعفران، اگرچه به دلیل ارزش بالای ادویه نهایی ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما با رعایت اصول اساسی کاشت و نگهداری، فرآیندی نسبتا ساده است. انتخاب پیازهای مناسب، آماده‌ سازی دقیق خاک با زهکشی عالی، افزودن کود دامی پوسیده و رعایت عمق و فاصله کاشت، پایه ‌ای قوی برای مزرعه شما فراهم می‌کند.

پس از کاشت، مدیریت آبیاری بر اساس نیاز گیاه، کنترل دقیق علف‌ های هرز، انجام سله ‌شکنی به موقع، کوددهی هدفمند، استفاده از کود حیوانی و توجه به تغذیه کودی مناسب در طول فصل رشد از اقدامات کلیدی در مرحله داشت هستند که در افزایش عملکرد و سلامت گیاه نقش حیاتی دارند.