شوری خاک در مرکبات با علائم فیزیولوژیک و ظاهری بسیاری همراه است. مهم‌ ترین این علائم شامل زردی حاشیه برگ‌ های مسن و کلروز بین رگبرگی، سوختگی برگ، نوک و حاشیه آن و کاهش رشد رویشی درختان است. همچنین، تجمع یون‌ هایی مانند سدیم  و کلرید در برگ‌ ها موجب کوچک ماندن برگ‌ ها، ریزش زودرس گل و میوه و در نهایت کاهش کمی و کیفی محصول می‌ شود. در برخی موارد شوری خاک منجر به پژمردگی درختان حتی در صورت وجود رطوبت کافی در خاک می‌ گردد. 

عوامل طبیعی موثر در شوری خاک مرکبات 

منشا طبیعی شوری خاک معمولا مرتبط با سنگ مادر حاوی نمک، آب‌ های زیرزمینی شور و شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌ خشک است. در مناطق گرم و کم باران که تبخیر زیاد و حجم بارندگی کم است، موجب انتقال نمک‌ ها به لایه‌ های سطحی خاک می‌ شود. همچنین، خاک‌ های رسی با زهکشی ضعیف به علت نگهداری بیشتر نمک‌ ها، احتمال شوری را افزایش می‌ دهند.

عوامل انسانی در تشدید کنندگی شوری خاک مرکبات 

فعالیت‌ های کشاورزی نادرست نقش پررنگی در شور شدن خاک باغ‌ های مرکبات دارند. به طور مثال آبیاری با آب‌ های شور یا با کیفیت پایین و دارای املاح زیاد، مهم‌ ترین عامل انسانی در شوری خاک است. علاوه بر این، مصرف غیر اصولی کودهای شیمیایی حاوی اوره و سدیم و دارای کلر می تواند موثر باشد و عدم مدیریت صحیح زهکشی خاک موجب تجمع نمک‌ ها می‌ شود. همچنین آبیاری در حجم نامناسب با افزایش تبخیر از سطح خاک شده و در نتیجه نمک‌ ها را در ناحیه ریشه متمرکز می‌ کند. در برخی موارد، کاهش مواد آلی خاک به دلیل عدم استفاده از کودهای حیوانی یا کمپوست، مقاومت خاک به شوری را کاهش می‌ دهد. 

تأثیر شوری بر سیستم ریشه و جذب عناصر غذایی

شوری خاک می تواند موجب کاهش عملکرد موثر گیاه به خصوص در اندام های زمینی شود. به طور مثال باعث کاهش رشد ریشه‌ ها و تغییر در ساختار مورفولوژیک آن ها می‌ شود. این اختلال در فرایند زیرزمینی گیاه از طریق اختلال در جذب عناصر غذایی مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم، تعادل تغذیه‌ ای درختان مرکبات را بر هم می‌ زند.

افزایش غلظت سدیم در خاک می‌ تواند موجب جذب کمتر برخی عناصر مانند پتاسیم (پتاسیم و سدیم از نظر شیمیایی مشابه بوده و در رقابت هستند)، کلسیم (سدیم می تواند جایگاه جذب کلسیم در ریشه را مسدود کند)، آهن (در خاک های شور و قلیایی ناشی از سدیم بالا و حلالیت این عنصر کاهش یافته) و منیزیم (رقابت یونی دارد و سدیم با منیزیم در رقابت هستند) شود. در نتیجه ضعف عمومی درخت و زردی برگ و خشک شدگی را به دنبال دارد. همچنین، شوری با کاهش فعالیت میکروارگانیسم‌ های مفید خاک، تجزیه مواد آلی و چرخه عناصر غذایی را مختل می‌ کند که به مرور زمان و گرمی هوا و عدم بارندگی موجب کاهش حاصلخیزی خاک می شود.

کنترل شوری خاک در باغ‌ های مرکبات 

برای مدیریت شوری خاک باغات مرکبات، بهتر است از روش‌ های تلفیقی استفاده کرد تا بهترین نتیجه حاصل شود. این روش های تلفیقی شامل اصلاح فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک است که باید استفاده کرد. یکی از قدیمی ترین روش هایی که برای کاهش شوری خاک استفاده می شود، آبشویی خاک می باشد. این روش یکی از موثرترین راهکارها برای کاهش شوری است که با اعمال آب با کیفیت مناسب (EC پایین) و زهکشی کافی، نمک‌ های تجمع‌ یافته از ناحیه ریشه شسته می‌ شوند.

این روش در کنار مزایا، معایبی نیز دارد که می توان به خفگی ریشه ها، ایجاد پوسیدگی و بیماری قارچی، هدر رفت آب و شسته شدن املاح مفید خاک اشاره کرد. از دیگر مواردی که در کاهش شوری خاک موثر است، مصرف کودهای ضد شوری و کاهنده شوری است. این کودها با افزایش مواد آلی در خاک و اصلاح بافت خاک می توانند در بهبود عملکرد گیاه و جذب بهتر عناصر در گیاه موثر باشد و به دلیل داشتن عناصری همچون گوگرد و کلسیم و… در این فرایند قابل اثرگذاری هستند.

بهترین کودها برای خاک‌های شور مرکبات

در خاک‌ های شور، انتخاب کودهای مناسب جهت جلوگیری از افزایش شوری و تامین نیازهای تغذیه‌ ای درختان  بسیار مهم است. کودهایی همچون اصلاح کننده های خاک، کود ضد شوری مثل آنتی سالت و سالت لاس، انفوریک اسید و کود پتاسیمی کم‌ کلر مانند سولفات پتاسیم ژوپیتر به‌ جای کلرید پتاسیم، از تجمع کلرید مضر در خاک جلوگیری می‌ کنند.

در صورتی که شوری به واسطه افزایش سدیم با PH خاک بالا در اطراف ریشه باشد مانع از جذب سایر عناصر می شود. در این حالت با مصرف کودهای حاوی کلسیم و گوگرد می توان به جذب بهتر عناصر و کاهش شوری خاک کمک کرد. کود هیومیک اسید نیز به طور غیر مستقیم می تواند در کاهش شوری خاک موثر باشد. این کود به اصلاح بافت خاک و جذب بهتر عناصر نیز کمک می کند.

جمع‌ بندی

شوری خاک در محصولاتی که توانایی تحمل به شوری را ندارند می تواند خسارت قابل توجهی وارد کند. مواردی همچون آبشویی، مدیریت آبیاری، مصرف اصلاح‌ کننده‌ های خاک و کوددهی اصولی بهترین راهکار برای کنترل شوری در باغ‌ های مرکبات است و می تواند در کاهش حجم خسارات موثر باشد.