میوه انجیر از جمله میوه های پرخاصیت و خوش طعمی است که در گونه و رقم های مختلفی کشت می شود. این میوه معمولا در آب‌ و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد بهتری دارد. کشور ایران بزرگ ‌ترین تولیدکننده انجیر دیم در جهان، کشور ایران است که در استان فارس و شهرستان استهبان برداشت می شود و از مرغوبیت و کیفیت بالایی برخوردار است. میوه انجیر نیز مانند دیگر محصولات کشاورزی ممکن است دچار آفت و بیماری شود. یکی از مهم ترین بیماری ها در انجیر، بیماری ترشیدگی یا تخمیر میوه انجیر است که در ادامه به بررسی آن می پردازیم.

ترشیدگی میوه انجیر در ایران

یکی از بیماری های مخرب و خسارت زا در باغات انجیر دیم و آبی، بیماری ترشیدگی میوه‌ انجیر یا تخمیر گوشت میوه انجیر است. بیماری ترشیدگی انجیر علاوه بر از بین بردن میوه‌ های تازه موجب کاهش کیفیت آن می شود. بازارپسندی میوه‌ خشک آن نیز کاهش شدید دارد. از این رو جزو بیماری های مهم در عملکرد باغات انجیر به حساب می آید. طبق گزارشات این بیماری اولین بار در باغ‌های انجیر کاشان خسارت وارد کرد و اکنون در بسیاری از مناطق تولید انجیر در ایران و سایر کشورهای دیگر وجود دارد.

عامل بیماری ترشیدگی انجیر

 عامل بیماری ترشیدگی انجیر یک نوع از قارچ های مخمری ساکارامیستی با نام علمی Hanseniaspora vineae می ‌باشد که آفات زیادی می توانند ناقل این بیماری باشند. آفات و حشراتی مانند مگس ‌های میوه و مگس سرکه، شپشک آردآلود، مورچه و برخی سوسک ها این بیماری را منتقل می‌ کنند. انتقال بیماری به این معنی است که عامل بیماری را از گیاه آلوده به سمت گیاه سالم می برد و آن را نیز درگیر می کند. در واقع مخمرهایی از این قبیل  به صورت دوتایی تقسیم می شود و در شرایط دمایی و رطوبتی ایده آل و در حضور قند میوه می ‌توانند به سرعت تکثیر شوند و تولید الکل نمایند. میوه‌ هایی که با این مخمر آلوده می‌ شوند، بویی مشابه با تخمیر و الکل دارند که تشخیص را راحت می کند.

این مخمرها می توانند در جذب حشرات موثر باشند و در نهایت آفات از میوه‌ آلوده به میوه‌ سالم منتقل می ‌شوند. در واقع این آفات معمولا زمانی که میوه رسیده باشد یا بعد از برداشت به آن ‌ها حمله‌ می کنند. به علت کوچکی آن ها می توانند از منفذ میوه به داخل آن وارد شود و از بافت شیرین میوه تغذیه ‌کنند. از این رو سبب ترش شدن انجیر می ‌شوند.

علائم ترشیدگی میوه انجیر

با رسیدن میوه و باز شدن منافذ آن علائم ابتدایی ترش شدن انجیر روی میوه ظاهر می‌ شود. این علائم به صورت تغییر رنگ گوشت یا پالپ میوه به قرمز کم رنگ و له شدن بافت آن، خارج شدن ماده و شیرابه لزج و زرد رنگ یا قرمز کم رنگ از منفذ میوه، تشکیل شدن حباب ‌های گاز در گوشت میوه و بوی تخمیر و ترشیدگی به همراه تشکیل شدن لایه ‌ای همچون کف در سطح گوشت لهیده میوه تشکیل می شود. در نتیجه تعداد زیادی از این میوه های لهیده از بخش سرشاخه ها جدا می شوند و به زمین می ریزند. برخی از آنها هم چروکیده یا خشکیده بر روی سرشاخه ها باقی می مانند.

 در این زمان در اطراف درخت و میوه، انجیرهای ترشه ای، مزه ترش و بوی تخمیر و گندیدگی شدیدی پیدا می کند. زیرا در اثر این بیماری تمام مواد داخل میوه انجیر از انتهای آن به بیرون ترشح می شود و باعث پوک شدن میوه می گردد. پس از خشک شدن انجیر، میوه ها به دلیل خارج شدن مواد درونی آن سبک و در بخش انتهایی میوه به دلیل حضور شیرابه میوه سیاه رنگ می شود. میوه ‌های ترشیده ای که خشک می‌ شوند طعم خود را از دست می دهند و از نظر ظاهر و طعم بازارپسندی خوبی نخواهند داشت.

بررسی و شناسایی آفات ترش شدن انجیر

بیماری ترشیدگی انجیر تنها میوه‌ های رسیده را آلوده می ‌کند. از این رو تمامی آفات و حشره هایی که در مرحله‌ بالغ شدن هستند به سمت میوه‌ ها جذب می شوند و می ‌توانند ناقل این بیماری باشند. مهم ترین ناقل های بیماری ترش شدن انجیر شامل موارد زیر هستند:

 مگس سرکه انجیر

این آفت، مگس های بسیار ریز و قرمز، زرد یا قهوه  ‌ای رنگی هستند که عامل انجیر ترشه ای می باشد. این مگس به بوی تخمیر و سرکه واکنش نشان می دهند و جذب آن می ‌شوند. مگس سرکه یکی از عوامل منتقل ‌کننده بیماری ترش شدن انجیر می ‌باشد. این مگس ها به سمت میوه ‌ها می روند و ناقل عمده‌ مخمرهای ساکارومایستی به شمار می روند. در باغاتی که به نکات نگهداری از جمله عدم مدیریت آبیاری و کوددهی و عدم تقویت تغذیه رعایت نشود، این مگس بیشتر حضور دارد.

مگس سرکه انجیر با جا به جایی خود این مخمرها را از میوه ‌های آلوده به میوه های سالم انتقال می دهد و مخمرها را در آن‌جا کشت می‌ دهند. زیرا بستری مناسب برای تخم‌ ریزی شان فراهم می شود و لاروهای آن‌ها، در محیط‌ های اسیدی و تخمیری زندگی می ‌کنند. بهترین دما جهت تولید مثل این حشره دمای 20 تا 28 درجه می باشد و در زمان رشد لاروها فساد میوه شروع می شود. بعضی از انواع انجیر مانند رقم آدریاتیک حساسیت بیشتری به بیماری ترشیدگی میوه انجیر هستند.

  سوسک کارپوفیلوس

گونه ‌های کارپوفیلوس Carpophilus spp متعلق به خانواده نیتیدولیده Nitidulidae هستند. بیشتر جمعیت این گونه آفت از شیره درختان و آب میوه‌ ها، به خصوص هنگام تخمیر، تغذیه می ‌کنند. این سوسک که آن را به نام سوسک میوه خوار انجیر نیز می شناسند، با تغذیه از میوه ‌های رسیده و خشک می ‌تواند به عنوان ناقل مهم بر روی گیاه سالم عمل کند. ناقل بودن به این معنی است که این آفت با ورود به میوه‌ های آلوده بیماری را با خود به میوه های دیگر منتقل کند.

مگس های میوه

مگس میوه‌ مدیترانه از جمله مهم ترین آفات میوه‌ درخت انجیر است. این آفت، آفتی پلی فاژ است و به بیشتر درختان میوه حمله می ‌کند. همچنین می ‌تواند تا سه یا چهار نسل در سال داشته باشد. نسل های آخر این آفت هم زمان با رسیدن میوه است و می ‌تواند عامل مخمر را نیز انتقال دهد. مگس میوه برای تخم ریزی میوه‌ های رسیده را انتخاب می کند. مگس های میوه پس از خروج از شفیره جهت بلوغ و تولید مثل نیاز به تغذیه به مواد غذایی قندی و پروتئینی مانند میوه‌ ها دارد و جذب آن ها می ‌شوند. از این رو تخم ها توسط آفت ماده بالغ به درون میوه ها منتقل می شود.

شیره‌ آلوده به مخمر ترشح شده از میوه ‌های آلوده می ‌تواند منبع خوبی برای تغذیه‌ آنها باشد و بیماری را به سرعت در باغ انتقال دهند. اما به طور کل خسارت مگس میوه برای ترشیدگی انجیر نسبت به 2 ناقل ذکر شده کمتر است و این نمونه از بیماری چندان مورد هدف نیست.

کنترل ترشیدگی انجیر

عوامل موثر در ایجاد ترشیدگی باغ بسیار است و می تواند عامل موثر در افزایش سرعت در پراکندگی بیماری ترشیدگی انجیر شوند که شامل موارد زیر است:

  مدیریت آبیاری

افزایش بیش از حد رطوبت خاک و آبدار بودن میوه موجب افزایش خسارت بیماری ترشیدگی میوه انجیر می ‌شود. از این رو مدیریت صحیح آبیاری درختان انجیر نقش مهمی در کنترل ترشیدگی دارند.

مدیریت تغذیه

مصرف بیش از اندازه کودهای ازته و کودهای پتاسه موجب افزایش مواد قندی در میوه می شود. همچنین مگس ها و آفات بیشتری به سمت میوه انجیر تمایل پیدا می کنند. همچنین افزایش قند در میوه تکثیر مخمر را نیز آسان می‌ کند.

فاصله‌ بین درختان

هر چه تراکم کاشت درخت در باغ بیشتر باشد، بخش سایه اندازی روی درختان نیز بیشتر است. این موضوع باعث کاهش دریافت نور توسط درختان و افزایش رطوبت بر روی محصول و در نهایت تکثیر مخمر ترشیدگی انجیر می ‌شود. همچنین نزدیک بودن درختان به هم و تراکم بالای آن ها موجب می شود ناقلین راحت تر بتواند درخت سالم را مبتلا کنند.

کنترل ناقلین

برای کنترل ناقلین مصرف مواردی همچون انواع تله ها به خصوص تله های فرمونی و تله های آبی که مخلوط با سم و شکر یا سم و سرکه هستند، طعمه مسموم یا پروتئین هیدرولیزات به همراه سم مالاتیون می توان استفاده کرد.

  رعایت بهداشت در باغ

مجموعه فرایندها و اقدامات بهداشتی شامل جمع آوری میوه‌ های رسیده بر روی کف زمین و همچنین جمع آوری و حذف میوه‌ های ترشیده و شیره زده در کنترل آن موثر است.

جمع بندی

با توجه به شیوع گسترده و اهمیت بسیار زیاد بیماری ترشیدگی انجیر در باغات و ایجاد خسارت بالای این بیماری به میوه و باغدار، توصیه می ‌شود با رعایت نکات و اصول این مقاله نسبت به پیشگیری و کنترل این بیماری به خصوص کنترل آفات ناقل، از انتشار آن جلوگیری کرد تا بتوان محصولی باکیفیت و بازار پسند تولید و عرضه کرد.