شته‌ ها یکی از مهم‌ ترین آفات در کشاورزی هستند که با تغذیه از شیره گیاهی، می توانند خسارات بسیاری به محصولات کشاورزی وارد ‌کنند. شته ها حشرات کوچکی هستند که توانایی انتقال بیماری‌ های ویروسی از گیاه آلوده به گیاه سالم را دارند و یکی از عوامل مهم خسارت به مزارع و باغات محسوب می ‌شوند. شته ‌ها به انواع مختلفی تقسیم‌  می‌ شوند. هر کدام از این انواع میزبان ‌های خاصی دارند و روش‌های مبارزه با آن ها می تواند کمی متفاوت باشد. از این رو شناخت دقیق انواع شته‌ها و شیوه مقابله و کنترل آن ها می تواند در کاهش میزان خسارت به درختان و گیاهان موثر باشد.

برای مشاوره و خرید سم کشاورزی با شماره 09175392010 تماس بگیرید.

آفت شته چیست؟

شته ها (Aphid) یکی از مهمترین آفات گیاهان هستند که به خانواده Aphididae تعلق دارند. این حشرات بسیار کوچک بوده و در حدود ۱-۴ میلیمتر طول دارند. شته ها با مکیدن و تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف گیاه، کاهش رشد، تغییر شکل برگ ها و انتقال ویروس های گیاهی می شوند. شته ها معمولا کلنی های بزرگی تشکیل می دهند و بسیار سریع تکثیر می شوند. در واقع شته ها دارای بیش از ۴۰۰۰ گونه هستند و طیف گسترده وسیعی از میزبان‌ های زراعی و باغی و گلخانه ای را تحت تأثیر قرار می ‌دهند. برخی از گونه‌ های شته مانند شته سبز هلو (Myzus persicae) و شته جالیز (Aphis gossypii) علاوه بر ایجاد ضعف فیزیولوژیک در گیاهان، ناقل مهم ویروس‌ های گیاهی نظیر PVY و CMV هستند.

انواع شته

همانطور که ذکر شد شته ها انواع مختلفی دارند و هر کدام دارای ویژگی های ظاهری خاص خود هستند که شامل موارد زیر می شود:

شته سبز هلو (Myzus persicae)

شته سبز یا شته سبز هلو یکی از فراوان ترین نوع شته ها است و میزبان های آن شامل هلو، سیب زمینی، گوجه فرنگی، فلفل، توتون و گیاهان گلخانه ای و زینتی است و به رنگ سبز تا زرد کمرنگ بوده و اندازه آن ۱.۵-۲.۵ میلیمتر است. این نمونه از شته ها ناقل مهم ویروس های گیاهی مانند PVY (ویروس Y سیب زمینی) و CMV (ویروس موزاییک خیار) است که در شرایط گرم و خشک سریع تر تکثیر می شوند. خسارت این نمونه از شته ها به صورت پیچ خوردگی برگ ها، توقف رشد و کاهش محصول است.

شته سیاه باقلا (Aphis fabae)

شته سیاه باقلا از دیگر انواع شته است که میزبان آن ها باقلا، چغندر قند، اسفناج، گیاهان زینتی و برخی علف های هرز است. این نوع شته به رنگ سیاه تا سبز تیره دیده می شود. اندازه آن ها ۱.۵-۳ میلیمتر است و کلنی های متراکم در زیر برگ ها تشکیل می دهد. این نوع شته سبب ترشح عسلک و رشد و قرارگیری هاگ های قارچ کپک دوده (Sooty mold) و انتقال ویروس بیماری زردی چغندر (BYV) می شود.

شته مومی کلم (Brevicoryne brassicae)

شته مومی کلم دارای میزبان های کلم، گل کلم، خردل و سایر گیاهان خانواده چلیپاییان می شود. رنگ آن ها سبز مایل به آبی است و با پوشش مومی سفید در هوای خنک بهار و پاییز که فعالیت بیشتری دارند، دیده می شوند. شته مومی کلم موجب پیچیدگی و زردی برگ ها و کاهش کیفیت محصولات برگی می شود.

شته پنبه دانه (Aphis gossypii)

میزبان های این شته شامل پنبه، خیار، هندوانه، مرکبات و گیاهان گلخانه ای است. شته پنبه دانه در رنگ زرد تا سبز تیره دیده می شود و اندازه آن ۱-۲ میلیمتر می باشد. شته پنبه می تواند ناقل ویروس CMV (موزاییک خیار) و CVYV (ویروس زردی رگبرگ خیار) باشد. این نوع شته سبب چروکیدگی برگ ها و کاهش رشد گیاه و ترشح عسلک و جذب مورچه ها می شود.

شته گندم (Schizaphis graminum)

این نوع شته به محصولاتی همانند گندم، جو، ذرت و سایر غلات خسارت وارد می کند. شته گندم به رنگ سبز روشن با خط تیره روی شکم قابل تشخیص است و در مناطق خشک و گرم خسارت بیشتری وارد می کند. در اثر تغذیه شته گنم ایجاد کلروز  و کاهش عملکرد دانه را شاهد خواهیم بود. این نمونه از شته ناقل ویروس BYDV (ویروس کوتولگی زرد جو) می باشند.

روش های کنترل انواع شته

انواع شته را می توان با روش های مختلفی کنترل کرد:

• کنترل بیولوژیک: یکی از روش های کنترل شته ها شامل کنترل بیولوژیک است که از شکارگرهای طبیعی مانند کفشدوزک (Coccinella) و زنبورهای پارازیتوئیدها Aphidius colemani استفاده می شود.
• کنترل زراعی: یکی از موثرترین راه ها در کنترل شته ها کشت متناوب با استفاده از ارقام مقاوم است. همچنین شستشوی گیاهان با آب پرفشار برای این شته ها به دلیل تولید مثل سریع و مقاومت به آفتکش ها و شستشو سطح برگ و مانع از عسلک زدن سطح برگ نیازمند مدیریت تلفیقی هستند.
• کنترل شیمیایی: کنترل این نمونه شته و سایر شته های دیگر به وسیله سم شامل استفاده از حشره کش های سیستمیک مانند ایمیداکلوپراید و استامی پراید است.

نحوه خسارت شته ها به گیاهان

شته ها از طریق چندین مکانیسم مختلف به گیاهان خسارت وارد می کنند که می توان آنها را به دو دسته خسارات مستقیم و خسارات غیرمستقیم تقسیم بندی کرد:

خسارات مستقیم شته

شته ها با استایلت (نیش تغذیه ای) خود به آوندهای آبکش گیاه نفوذ می کنند. انواع شته مقادیر زیادی از مواد قندی، آمینواسیدها و سایر مواد مغذی را استفاده می نمایند. این عمل سبب کاهش شدید فتوسنتز، توقف رشد و ضعف عمومی گیاه می شود. در آلودگی های شدید، گیاه دچار پژمردگی و زردی برگ ها (کلروز) می گردد. شته ها در حین تغذیه، بزاق خود را که حاوی آنزیم ها و توکسین های مختلف است به درون گیاه تزریق می کنند. این مواد باعث تغییر شکل برگ ها (پیچ خوردگی، چروکیدگی و بدشکلی)، اختلال در متابولیسم گیاه و کاهش مقاومت گیاه به تنش های محیطی می شود.

خسارات غیرمستقیم شته به گیاهان و محصولات کشاورزی

شته ها مقادیر زیادی عسلک چسبناک دفع می کنند که محیطی مناسب برای رشد قارچ های دوده ای (Sooty mold) فراهم می نماید. این قارچ ها با پوشاندن سطح برگ، فتوسنتز را مختل می کنند. جذب مورچه ها از شته ها محافظت کرده و مانع کنترل طبیعی آنها می شوند. شته ها ناقل مهم ویروس های گیاهی (بیش از 300 نوع) هستند. شته ها ویروس ها را به دو روش منتقل می کنند:

• روش ناپایدار (Non-persistent): ویروس بلافاصله پس از تغذیه از گیاه آلوده به گیاه سالم منتقل می شود.
• روش پایدار (Persistent): ویروس در بدن شته تکثیر می شود و برای مدت طولانی قابلیت انتقال دارد.

بخش های گیاهی مورد هدف انواع شته

شته ها بافت های جوان و مریستمی گیاه را بیشتر مورد حمله قرار می دهند که شیره گیاهی غنی تری دارند. این آفات در زیر برگ ها به خصوص در امتداد رگبرگ های اصلی تجمع می یابند. این آفات گیاهی از گل ها و میوه های جوان تغذیه می کنند و باعث ریزش گل و میوه یا بدشکلی میوه می شوند. برخی گونه ها مانند شته گندم، بیشتر روی ساقه ها مشاهده می شوند.

شته ها (Aphidoidea) از چهار گروه اصلی محصولات کشاورزی حمله می کنند. این گروه ها شامل درختان میوه مانند هلو، سیب و مرکبات، محصولات زراعی شامل غلات، حبوبات و گیاهان صنعتی مانند پنبه و چغندر قند و محصولات سبزی و صیفی مثل خانواده کلمیان، سیب زمینیان و جالیزی. هر یک از این محصولات توسط گونه های خاصی از شته ها مورد حمله قرار می گیرند.

همانطور که ذکر شد خسارت شته ها بیشتر در بافت های جوان و مریستمی گیاهان است، زیرا که این بخش ها شیره گیاهی غنی تری دارند. آن ها با مکیدن شیره گیاهی، تزریق بزاق (ترشحات سمی) و ترشح عسلک، باعث ضعف عمومی گیاه، اختلال در رشد و کاهش کمیت و کیفیت محصول می شوند.

تکثیر سریع شته ها در شرایط محیطی مناسب (دمای 20-25 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی متوسط) باعث افزایش شدید جمعیت آنها می شود. این آفات نه تنها به صورت مستقیم به گیاهان آسیب می زنند، بلکه از طریق انتقال ویروس های گیاهی خطرناک و جذب مورچه ها و قارچ های دوده ای، خسارات غیرمستقیم قابل توجهی نیز ایجاد می کنند. کنترل موثر این آفات نیازمند شناخت دقیق گونه های شته و محصولات میزبان آنهاست.

روش ‌های کنترل انواع شته به‌ صورت تخصصی

شته ها را می توان با تناوب کشت با گیاهان غیرمیزبان، حذف علف ‌های هرز، کشت ارقام مقاوم مانند گندم، تنظیم تاریخ کشت، کنترل بیولوژیک مثل کفشدوزک ‌ها، بالتوری ‌ها و زنبور پارازیتوئیدها و کنترل شیمیایی با سموم ایمیداکلوپراید، استامی پراید، دلتامترین، لامبداسای هالوترین، پیریمیکارب کنترل کرد. همچنین می توان در زمستان با روغن ‌های باغبانی مثل روغن ولک به همراه سم اتیون محلول پاشی انجام داد تا از بروز شته جلوگیری شود.

نتیجه گیری

شته ‌ها یکی از مخرب ‌ترین و رایج ترین آفات کشاورزی هستند که با مکیدن شیره گیاهی می توانند موجب انتقال ویروس ‌ها و ترشح عسلک و خسارات اقتصادی به محصولات شوند. کنترل موثر این آفت نیازمند مدیریت تلفیقی است که شامل روش‌ های زراعی، بیولوژیک و شیمیایی می باشد.